De waarheidscommissie over de Griekse schuld
Eric Toussaint tot het Griekse parlement: “Ik ben ervan overtuigd dat deze twee dagen (17-18 juni) de Griekse regering en het Griekse parlement voldoende argumenten zullen geven – ook aan alle eerlijke journalisten die de publieke opinie echt willen informeren – om de waarheid achter de Griekse schuld kenbaar te maken”. De volledige vertaling van zijn toespraak.
Bas du formulaire
“Het is een grote eer voor mezelf en voor de leden van de commissie, die de waarheid over de Griekse schuld zal vastleggen, om hier voor u het woord te nemen en om hier aan te vullen wat de voorzitter van het parlement zonet heeft samengevat over het werk dat de commissie tot nu volbracht heeft. Het is natuurlijk ook een eer om aan deze historische zitting deel te mogen nemen in aanwezigheid van de Griekse eerste minister en zijn ministers en van de leden van het Griekse parlement.”
“Ik wil beginnen met samen te vatten hoe wij te werk zijn gegaan. Wij hebben op een zo grondig mogelijke manier gewerkt, zoals voorzien in de officiële akte voor de oprichting van deze onderzoekscommissie. Wij moesten het proces van de Griekse schuldcreatie analyseren van 1980 tot 2015, met de nadruk op de periode vanaf 2010. Tijdens de twee komende dagen (17-18 juni) zullen wij onze analyse presenteren, met vooral aandacht voor de periode 2009-2015.”
“Om deze periode te analyseren hebben wij ons de volgende vragen gesteld. Welke diagnose moeten we maken van deze crisis en van de omstandigheden die hebben geleid tot het ondertekenen van het memorandum van mei 2010? Welke analyse moeten wij maken van de remedies en oplossingen die vanaf 2010 werden opgelegd? U weet allen goed dat om een crisis op te lossen, om een ziekte te genezen, allereerst een goede diagnose moet worden gesteld. We hebben dus de diagnose geanalyseerd die de voornaamste protagonisten hebben gesteld vanaf 2010.”
“Welke diagnose werd toen voorgesteld aan de publieke opinie en aan de internationale instellingen? Die zag er zo uit. ‘Griekenland bevindt zich in een onhoudbare situatie’, zo zei men, ‘wat betreft het openbaar deficit en wat betreft het totaalbedrag dat moet terugbetaald worden’. Volgens alle officiële verklaringen situeerde het probleem zich dus bij de openbare financiën. Door onze grondige analyse hebben wij kunnen vaststellen dat deze diagnose niet met de werkelijkheid overeenkomt.”
“Het fundamentele probleem was niet de openbare schuld. Het echte probleem was de creatie van een speculatieve zeepbel tussen 2001 en 2009 door privékredietverleners, die dat deden met de medewerking van enkele grote Europese banken, voornamelijk Franse en Duitse, maar ook Griekse.”
“In die periode werden de leningen aan de gezinnen verzevenvoudigd (d.i. een toename met 600 procent), de leningen aan bedrijven werden verviervoudigd (een toename met 300 procent), terwijl de leningen van de privésector aan de Griekse overheid zijn toegenomen met slechts 20 procent. Wat er in die periode dus het meest was toegenomen was de privéschuld.”
Gelijkaardig
“Het probleem waar Griekenland in de periode 2001-2009 voor stond, was zeer gelijkaardig – in tegenstelling tot wat toen werd beweerd – aan wat tussen 2002 en 2007 in de VS is gebeurd en wat toen tot de ons bekende bankencrisis heeft geleid. De Griekse situatie was toen ook zeer gelijkaardig aan die van Ierland, waar de bankencrisis in september 2008 is uitgebroken met de bekende gevolgen.”
“De Griekse situatie leek zelfs nog meer op die van Spanje, eveneens een land dat enorme financiële bedragen had ontvangen, vooral van Duitse financiële instellingen in het geval van Spanje en van Duitse en Franse banken in het geval van Griekenland.”
“We hebben het hier niet over enkele honderden banken, maar over slechts drie grote Franse banken: BNP Paribas, Crédit Agricole en Société Générale. Die hadden in Griekenland banken en filialen van banken overgenomen, zoals de aankoop van een Griekse overheidsbank die was geprivatiseerd in 2006. Ook de Griekse banken zelf kenden toen een zeer aanzienlijke concentratiegolf.”
“Er was toen dus een grote bereidheid om de privékredieten aan de gezinnen en de bedrijven sterk uit te breiden met ‘gemakkelijk’ geld. De problemen zijn in Griekenland, net als overal, begonnen in 2008 toen de regeringen met de steun van de Europese Commissie hebben beslist – net zoals dat in de VS was gebeurd – om kapitaal in de privébanken te injecteren en om voor zeer aanzienlijke bedragen overheidsgaranties te leveren. U weet dat dit ging over meer dan 4000 miljard euro.”
“Op het einde van 2008 keurde de regering-Karamanlis een lening van 28 miljard euro aan de Griekse banken goed. Wat was daar het gevolg van? Verhoging van de rente die vanaf begin 2009 door Griekenland werd betaald, omdat de banken die leenden van de Griekse overheid ervan uitgingen dat de Griekse overheid de verantwoordelijkheid op zich nam voor deze schulden van de Griekse banken, zoals ook andere regeringen dat hadden gedaan. Daarmee nam de Griekse overheid volgens hen een dergelijk groot risico dat de spreiding van de interestvoeten moest vergroot worden, naar de werkelijke rentevoet die Griekenland betaalde.”
Kritieke toestand
“In werkelijkheid bevonden de Griekse banken zich in 2009-2010 in een kritieke situatie. Grote buitenlandse banken, die aan hen enorme bedragen hadden geleend, bevonden zich zelf eveneens in kritieke toestand. De Amerikaanse banken waren sterk verweven met de West-Europese banken, vooral dan met Franse en Duitse. Deze toestand kon op zijn beurt dus een bankencrisis veroorzaken in Griekenland, die zich dan opnieuw zou verspreiden.”
“Het was in 2010 voor de Europese regeringen en voor de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank (ECB) en het IMF onmogelijk om nogmaals aan de Griekse en de Europese burgers te zeggen dat de privébanken moesten gered worden (1). Men heeft daarop nagedacht hoe dat moest worden aangepakt.”
“Toen is beslist om de toestand van de Griekse openbare financiën veel erger voor te stellen dan ze werkelijk was, om te dramatiseren. Griekenland zat inderdaad met een torenhoge schuldenberg en uiteraard moest er een herstructurering van een deel van die schuld komen. Om dat te dramatiseren heeft men echter gebruikgemaakt van vervalste statistieken. Daarover is trouwens op dit ogenblik hier in Griekenland een gerechtelijk onderzoek bezig.”
“Onder meer dankzij deze vervalste statistieken heeft men het Griekse fiscale deficit gedramatiseerd. Eerste minister Karamanlis had op 2 oktober 2009, twee dagen voor de parlementaire verkiezingen, een deficit van 6 procent bevestigd.”
“Uiteindelijk kondigde de (nieuwe) eerste minister Giorgios Papandreou in maart 2010 aan dat het deficit op 13-14 procent lag. Dat gaf aan het IMF, de ECB, de Europese Commissie en de Griekse regering het ultieme excuus om te stellen dat er een drastisch hulpprogramma voor Griekenland moest komen. Griekenland moest kost wat kost gered worden.”
“Toen is die campagne begonnen, die het voorstelde alsof veertien Europese regeringen van de eurozone hun solidariteit betoonden met de Griekse burgers en geld leenden aan Griekenland, zodat de Griekse regering de lonen en de pensioenen kon blijven uitbetalen, om zo een schokeffect op de financiële markten te vermijden.”
“Men heeft dan het idee geconstrueerd dat niet de privéschulden het probleem waren, dat er absoluut geen bankencrisis was, maar dat er wel een probleem was van ‘soevereine schulden’ (2). Dat was een uitmuntend voorwendsel om vervolgens een brutaal besparingsbeleid op te leggen, aan Griekenland en aan andere landen.”
Publieke opinie
“Wat u vooral moet onthouden van dit eerste deel van mijn toespraak is dat, in tegenstelling tot wat men via de media aan de publieke opinie voorstelde (en die men in deze officiële documenten heeft teruggevonden), er helemaal geen sprake was van een uitzonderlijke situatie in Griekenland. Die uitzondering is er wel gekomen, maar ná het memorandum (van de leningovereenkomsten), als gevolg van de behandeling waar Griekenland aan onderworpen werd door de schuldeisers.”
“Die behandeling was wel degelijk uitzonderlijk, meer bepaald door leningen op te leggen onder bijzonder strenge voorwaarden en die in opeenvolgende memoranda werden gedetailleerd. Om de drie maanden kwamen vertegenwoordigers van de Europese Commissie en het IMF de uitvoering van die voorwaarden dan controleren.”
“Zij eisten dag na dag de wijziging van de Griekse wetgeving:
- vermindering met 25 procent van het wettelijk minimumloon voor personen ouder dan 25 jaar;
- vermindering met 32 procent van het wettelijk minimumloon voor personen jonger dan 25 jaar;
- afschaffing van de dertiende en veertiende maand (3) voor de overheidsambtenaren en privéwerknemers en voor de gepensioneerden;
- de sluiting van hospitalen, enzovoort.”
“Deze maatregelen werden allemaal in detail neergeschreven door de schuldeisers. Dit is het tweede belangrijke aspect van heel deze kwestie. We hebben hier niet te doen met een situatie waar schuldeisers samenzitten om een openbare overheid geld te lenen, waarna die overheid met dat geld doet wat ze zelf het beste vindt. Hier worden leningen onderworpen aan zeer punctueel uitgeschreven voorwaarden. Stortingen worden achtergehouden tot de opgelegde maatregelen zijn uitgevoerd.”
“De publieke opinie kon deze manier van werken de voorbije vier maanden (4) zien. Griekenland heeft sinds januari 7 miljard euro terugbetaald, maar er werd nog niet 1 beloofde euro gestort door de schuldeisers, omdat die menen dat de maatregelen die de huidige Griekse regering heeft genomen geen rekening houden met hun eisen.”
“De internationale publieke opinie kan elke dag opnieuw vaststellen dat de schuldeisers aan de Griekse regering zeggen wat ze mag doen en niet mag doen. Nu zijn we getuige van het verzet van een nieuwe Griekse regering, die tegenover haar burgers de verantwoordelijkheid neemt, waarvoor ze van hen een mandaat hebben gekregen, namelijk om te breken met de onderwerping aan dit soberheidsbeleid. Al deze voorwaarden zijn opgesteld door ondemocratische besluitvormingsorganen.”
Chantage
“Ik ben nu al een vijftiental keren in Griekenland geweest. Ik herinner me nog goed die kolos van 800 pagina’s die de Griekse parlementsleden hier moesten goedkeuren binnen de 24 uur. De ambtenaren van de Europese Commissie hadden toen verwittigd: ‘Als dit niet gestemd is binnen de 24 uur, komt er geen storting van geld twee dagen later.’ De aanvaarding van deze wetten werd dus meedogenloos doorgedrukt (5), door chantage van de schuldeisers.”
Eric Toussaint toont op 17 juni 2015 een IMF-rapport van maart 2010 aan het Griekse parlement, waarin staat dat de leningen in het Europees memorandum van 2010 zullen leiden tot een humanitaire catastrofe (foto CADTM.org)
“Ik kom nu tot 2010. De trojka werd opgericht en het memorandum opgesteld. We beschikken over documenten die door een gerechtelijk onderzoek hier in het parlement beschikbaar zijn geworden. Daaronder ook geheime documenten van het IMF, zoals deze nota van 25 maart 2010.”
“Op twee pagina’s legde deze nota uit wat er ging gebeuren. ‘Men gaat snijden in de lonen, men gaat snijden in de pensioenen op een dusdanige manier dat het bruto binnenlands product zal instorten en de openbare schuld zal toenemen tot 150 procent van het jaarlijks bruto nationaal product in 2013.’ Dat staat ook in het Standby Agreement tussen het IMF en Griekenland. Eén ding blijkt duidelijk uit deze documenten. Het IMF wist toen al dat dit verschrikkelijke sociaal-economische gevolgen ging hebben.”
“Het IMF mag volgens zijn eigen statuten geen geld lenen aan een lidstaat (van het IMF) als door die lening de schuld van de betrokken staat onhoudbaar zou worden. Hoe lost het IMF dat probleem op, terwijl het volgens dit document weet wat de consequenties zullen zijn van wat ze op het punt staan te doen? Hoe is het IMF erin geslaagd op 9 mei 2010 deze beslissing goed te keuren?”
“Dat hebben ze gedaan gekregen met een echte interne staatsgreep. De directie van het IMF heeft aan de leden van de beheerraad een document voorgelegd dat de geldende regels veranderde. Het ging meer bepaald over een nieuwe regel die stelde dat het IMF toch een lening mag toestaan, als het niet toestaan van die lening zou kunnen leiden tot een spillover van negatieve gevolgen voor de volledige financiële sector. Dit was wel degelijk een staatsgreep, omdat die aanpassing (van de regels) niet expliciet was voorgelegd aan de beheerraad.”
“Omdat ongeveer tien leden van de beheerraad (op een totaal van 24) protesteerden tegen het niet-respecteren van de regels, werd hun medegedeeld dat ze de tekst die ter stemming voorlag niet goed hadden gelezen. Er stond een verandering aan de statuten in de tekst die de directie aan de beheerraad voorlegde. Men heeft zo aan de leden van de beheerraad van het IMF tegelijkertijd een verandering van de eigen statuten én een lening aan Griekenland toegestaan, ten bedrage van 32 maal het quotum (het financieel aandeel dat Griekenland bij het IMF bezit).”
“Onder de protesterende leden van de beheerraad waren onder meer de Zwitserse vertegenwoordiger en zijn Braziliaanse collega. Zij protesteerden dat ze goed wisten dat deze lening er in feite kwam om de Franse, Duitse en Griekse privébanken te redden. Wat was de reactie van de Duitse, Franse en Nederlandse vertegenwoordigers in de beheerraad van het IMF? We weten dat, want we hebben het officiële verslag van die vergadering. Dit is het volledige verslag, niet het gedeeltelijke dat eerder door de Wall Street Journal werd gepubliceerd in oktober 2013 en ook hier in Griekenland bekend was.”
“Wat hebben de Duitse, Franse en Nederlandse vertegenwoordigers dus in die beheerraad gezegd, om hun weerbarstige collega’s te overtuigen? ‘De Duitse en Franse banken zullen de komende twee jaar geen Griekse waardepapieren verkopen.’ Vandaag weet iedereen dat de Duitse, Franse en Nederlandse banken wel degelijk onmiddellijk hun Griekse waardepapieren hebben doorverkocht. Men heeft dus gelogen om de IMF zo ver te krijgen de leningen toe te staan.”
“Dankzij de getuigenis hier tijdens de openbare zittingen (van de onderzoekscommissie) nu maandag 15 juni weten we dat op hetzelfde ogenblik Jean-Claude Trichet, (toen) voorzitter van de ECB, Griekenland bedreigde met het afsnijden van de toegang tot liquiditeiten (6), die de ECB tot dan gaf aan de Griekse Nationale Bank.”
Belastingbetalers
“Dit is de identieke chantage die (huidig) voorzitter van de ECB Mario Draghi pleegt op Griekenland, om de regering van Alexis Tsipras te breken. Volgens deze getuigenis werd deze dreiging al gebruikt in maart 2010 en april 2010, opdat Griekenland geen herstructurering van de schuld zou aanvragen. Dat alles met de bedoeling een memorandum op te leggen voor een lening van 110 miljard euro, zonder schuldherschikking.”
“Iedereen weet nu waarom: omdat men wilde dat de Franse, Duitse, Nederlandse en andere banken die waardepapieren, waar ze van af wilden, zouden kunnen doorverkopen op de secundaire financiële markt, onder meer aan Cypriotische banken. Die werden voorgelogen en kregen barslecht advies, waar de Cypriotische belastingbetalers vervolgens zeer duur voor betaald hebben.”
“Men heeft vervolgens ook aan de Griekse banken de tijd gelaten om zich er van af te maken. Die hebben hun waardepapieren verkocht voor de helft van de waarde. Die hadden aanvankelijk 43 miljard euro Griekse waardepapieren. Twee jaar was daar 20 miljard van over.”
“Die Griekse banken waren in voortdurend rechtstreeks contact met toenmalig eerste minister Giorgios Papandreou en met zijn minister van Financiën. Verder stonden Jean-Claude Trichet, voorzitter van de ECB, Dominique Strauss-Kahn, voorzitter van het IMF (die hoopte Frans president te worden), toenmalig Frans president Nicolas Sarkozy en de Duits bondskanselier Angela Merkel voortdurend in contact met deze extreem machtige privébanken.”
“Die banken controleren op hun beurt de grote media en domineren zo de informatiestroom. Zo hebben deze actoren samen een gecoördineerde actie opgezet om de Griekse regering te dwingen het memorandum te aanvaarden. Ook het Griekse parlement werd toen onder druk gezet, met de medeplichtigheid van de regering.”
“Dit is in een notendop de geschiedenis van het memorandum van 2010. We hebben dus duidelijke aanwijzingen gevonden van onregelmatigheden, van onwettelijke handelingen, van illegitieme handelingen tijdens het ontstaansproces van het memorandum.”
“Mijn twee collega’s (Griekse namen) zullen straks meer uitleg over geven – die kunnen dat beter dan ik – dat ook de Griekse grondwet en de wetten van het Griekse volk met de voeten werden getreden, tijdens de ondertekening van het eerste memorandum en die die daar op volgden.”
Waardevermindering
“Wat betreft ten slotte de herstructurering van de Griekse schuld. Opnieuw stelde men aan de internationale publieke opinie een volledig foutief verhaal voor. Men beweerde dat voor de eerste keer privébanken gingen deelnemen aan de herstructurering van de openbare schulden en dat de belastingbetalers daar niets van zouden moeten betalen. Dat gingen de banken doen.”
“Zoals ik al heb gezegd hadden ondertussen de Griekse banken die waardepapieren al van de hand gedaan. Het waren daartegenover de nieuwe kopers van die papieren die deze waardevermindering moesten ondergaan. Ondertussen had bovendien de ECB in 2011 al een aantal van die Griekse waardepapieren aangekocht en weigerde ze in 2012 de herstructurering (en waardevermindering) van deze papieren te aanvaarden. U herinnert zich dat nog wel.”
“Het is dus uiterst belangrijk om aan de internationale publieke opinie te zeggen dat de 6 à 7 miljard euro die de ECB in juli en augustus (2015) van Griekenland gaat terugeisen de waardepapieren van 2011 zijn, die door de ECB aan een verminderde prijs waren aangekocht op de secundaire financiële markt, en waarvan ze nu de volledige terugbetaling voor de volledige oorspronkelijke waarde opeist.”
“Het gaat hier over de waardepapieren die in 2012 aan een herstructurering werden onderworpen, met uitzondering van die van de ECB, omdat de ECB eenzijdig beslist had dat die herstructurering op hen niet van toepassing was. Door het terugeisen van dit geld van de Griekse bevolking profiteert de ECB nu op een kwaadaardige en excessieve manier van zijn machtspositie. Zo chanteert de ECB opnieuw de Griekse overheid.”
“Wie heeft dan in 2012 de echte kosten van die herstructurering gedragen? Dat zijn de fondsen van de sociale zekerheid en de pensioenfondsen. De Griekse pensioenfondsen hebben een waardeverlies geleden van meer dan 50 procent. De ECB en het IMF, die vandaag opnieuw eisen van de Griekse regering om de gepensioneerden aan te pakken, zogezegd omdat het pensioenstelsel en de openbare financiën niet toelaten om hun nog verder te betalen, zij zijn de schuldeisers die deze situatie gecreëerd hebben, door de activa van de pensioenfondsen in waarde te doen dalen.”
“Dat deden ze opnieuw door middel van een kwaadaardige discriminatie. De privébanken kregen een zoethouder van 30 miljard euro om hun verliezen op te vangen. Deze privéschuldeisers hadden nochtans vrijwillig waardepapieren aangekocht terwijl ze de risico’s kenden die ze daarmee namen.”
“De ontslagen werknemers van Olympic Airways, die als ontslagvergoeding ook Griekse waardepapieren gekregen hadden, en de Griekse pensioenfondsen, die eveneens verplicht werden deze Griekse waardepapieren aan te kopen, hebben daarentegen integraal de kosten van deze herstructurering moeten dragen.”
“Hier werd dus een totaal discriminerend beleid gevoerd. Die heeft een onmiskenbaar onrecht geschapen met ernstige langetermijneffecten. De huidige moeilijkheden van het pensioenstelsel werden immers veroorzaakt door deze herstructurering, maar ook door een aantal andere maatregelen, zoals de verlaging van de pensioenen en de vermindering van de waarde van de sociale bijdragen van de werknemers, die een gevolg zijn van dit beleid, en die werden afgedwongen door de schuldeisers.”
Bankgeheim
“Kort nog dit – hier gaan straks andere sprekers dieper op in –, slechts 10 procent van de gelden die aan Griekenland werden geleend zijn effectief op de rekening van de Griekse staatskas gestort. Het overgrote deel van de afgesproken sommen zijn onmiddellijk vertrokken naar de privéschuldeisers. Die sommen zijn waarschijnlijk zelfs nooit langs Griekenland gepasseerd.”
“Wij hebben daar nog geen bewijzen van. Daarom hebben wij samen met de voorzitter van het parlement aan Yannis Stournaras, voorzitter van de Griekse Centrale Bank, gevraagd om ons de informatie te bezorgen over de financiële stromen tussen de ECB en de Griekse Centrale Bank.”
“Veertien dagen geleden heeft mijnheer Stournaras ons medegedeeld dat hij weigerde ons deze informatie te geven, omdat die onder het bankgeheim zouden vallen, alsof de financiële stromen tussen twee openbare instellingen onder het bankgeheim vallen, zoals de gegevens van rekeningen van privépersonen. Wij wachten nog altijd op die informatie.”
“Zoals (Griekse naam) zal uitleggen in haar rapport is het zeer goed mogelijk dat het grootste deel van al dat geld bijgevolg zelfs nooit in Griekenland is aangekomen. Zij zal u straks uitleggen hoe die uitwisseling van waardepapieren precies in zijn werk is gegaan.”
“U weet dit al, maar u moet dit blijven zeggen aan de publieke opinie en aan de schuldeisers: een groot deel van die leningen zijn gegaan naar de herkapitalisering van deze privébanken. Terwijl men dus beweerde dat men niet opnieuw de banken zou gaan redden met belastinggeld heeft men 45 miljard euro belastinggeld in de privébanken gestoken.”
“Die hebben daarvan geprofiteerd om zeven andere banken op te kopen, wat tot een verdere concentratie van de banken in Griekenland heeft geleid. Toch blijft de situatie van de Griekse banken zorgwekkend. De ECB blijft immers dreigen met het stopzetten van de levering van liquiditeiten.”
“Daar moet ten slotte nog de privatisering bij worden gevoegd die het memorandum heeft afgedwongen. We kennen al dat fameus geval van die 28 openbare gebouwen die voor een habbekrats werden geprivatiseerd. Dat geld is naar een rekening gegaan die door de schuldeisers wordt gecontroleerd, niet naar de schatkist van de Griekse staat.”
“In het verkoopcontract van die gebouwen staat een afspraak om ze te leasen. De Griekse staat betaalt nu huur voor die gebouwen. Binnen enkele jaren zal de Griekse staat aan de nieuwe privé-eigenaars minstens driemaal het bedrag hebben betaald dat zij hadden betaald om het aan te kopen.”
“Dit is een goed voorbeeld van de vernietiging van de bezittingen van de natie, van bezittingen die het algemeen belang moeten dienen. Deze privatiseringen dienen niet om de openbare financiën te saneren. Ze dienen om de zakken te vullen van enkele gegadigden. Dit is absoluut illegitiem.”
“Ik ben ervan overtuigd dat deze twee dagen (17-18 juni) de Griekse regering en het Griekse parlement voldoende argumenten zullen geven – ook aan alle eerlijke journalisten die de publieke opinie echt willen informeren – om de waarheid achter de Griekse schuld kenbaar te maken, wat ook de bedoeling is van deze onderzoekscommissie. Dank u dat u mij deze taak hebt gegeven.”
Noten:
1) Veertien van de vijftien van de zevenentwintig EU-lidstaten, die samen de Europese Muntunie (EMU) vormen met de euro als gemeenschappelijke munt. Het vijftiende EMU-lid is Griekenland.
2) De schulden van de ‘soevereine’ staat Griekenland.
3) In België noemt men dit de vakantiepremie en de eindejaarspremie.
4) Sinds de verkiezingen van 25 januari 2015, die werden gewonnen door Syriza.
5) ‘à la hussarde‘, ‘zoals een huzaar’.
6) Liquiditeiten overmaken zijn geen leningen, maar baar geld dat wordt beschikbaar gesteld. Banken hebben niet al het geld dat op hun rekeningen staat ook effectief in voorraad in baar geld.
De bron van deze toespraak vind je hier op CADTM. Dit artikel verscheen oorspronkelijk op DeWereldMorgen.be/Nederlandse vertaling door Lode Vanoost.
