Sinds de Tweede Wereldoorlog, hebben er nooit gedwongen volksverhuizingen op een dergelijk grote en dodelijke schaal plaatsgevonden – zo riskant en gevaarlijk, waarbij zo veel vluchtelingen onder zulke onmenselijke omstandigheden zo verschrikkelijk lijden. Dit is een echte tragedie die de ware aard blootlegt van de nieuwe internationale orde ingesteld door de kapitalistische globalisering. De omvang en de aantallen van de migratiestromen leveren ons de bewijzen.
De aandacht gaat nu uit naar de oorlogsvluchtelingen uit het Midden Oosten. Maar er zijn veel andere militaire conflicten, vooral in Afrika, met hun stromen van ontheemden. Niet lang geleden ging de aandacht naar de miljoenen slachtoffers van de klimaatverandering in Azië. In 2010 en 2011 waren er in Azië en in de regio van de Stille Oceaan, 42 miljoen ontheemden.(1) Dit cijfer omvat mensen die door stormen, overstromingen, extreme temperaturen, droogte en stijging van de zeespiegel verplaatst zijn. Sommigen keerden naar huis terug. Vele werden migrant, meestal in eigen land maar ook buiten de nationale grenzen.
De zogenaamde ‘economische migratie’ is ook ‘gedwongen’. Ze is het resultaat van de ontbinding van het sociale weefsel onder de slagen van het neoliberalisme en het geweld van regimes die door de westerse machthebbers worden gesteund. Zij zijn dus ook politiek.
Migratie stromen hebben een geschiedenis. In de vorige periode beleefden we migratie zonder hoop, zoals dat bijvoorbeeld werd belichaamd door een Filipijnse leerkracht die een clandestiene schoonmaker werd in Italië. Nu leven we in een tijdperk van migratie om te overleven.
Hoewel Europeanen dit punt nog niet bereikt hebben, is het een teken des tijds dat er in landen als Spanje en Griekenland opnieuw echte migratie bewegingen aan de gang zijn. Jonge mensen verlaten die landen omdat hun toekomst volledig geblokkeerd is. Dit hebben we de laatste tientallen jaren niet meer meegemaakt. Er worden hekken gebouwd langs de grenzen van honderden en zelfs duizenden kilometers. Dit gebeurt niet alleen in Europa. We zien hetzelfde in Israël waarbij de rechten van de Palestijnen op hun land worden ontkend. Het zelfde bij de Mexicanen die in de VS leven – Mexico waar de staat in ontbinding verkeert en een narcostaat is geworden met een ontstellende toename van geweld tot en met de moord op vrouwen, wat bijdraagt tot de vlucht van de bevolking.
De explosie van migratie stromen heeft dus meerdere oorzaken: de aanhoudende oorlogen, de klimaatcrisis, de ontbinding van nationale staten, de uitbarstingen van ongelimiteerd geweld; ook de vernietiging van de aarde, het ineenstorten van de visstanden, het monopoliseren van het land van de boeren, de marginalisering van de arme bevolkingen in de steden, de onteigening van het volk in het voordeel van de multinationals, enz.
Al deze specifieke oorzaken hebben een gemeenschappelijke oorsprong: de wijze van overheersing opgelegd door de kapitalistische globalisering brengt een ongekende toestand teweeg: een toestand van blijvende geopolitieke chaos, als nalatenschap van voorbije nederlagen, met een klassenstrijd die één richting uitgaat en keihard wordt gevoerd door de harde kern van de wereldbourgeoisie. Dit is de contrarevolutie zonder revolutie, het opent de weg naar allerlei soorten wreedheid. Er is een scherpe concurrentie tussen oude en nieuwe imperialistische, sub-imperialistische en regionale machten zoals in het Midden Oosten, Iran en Saoedi-Arabië. Het is permanente oorlog als antwoord op permanente instabiliteit.
De volkeren betalen een verschrikkelijk zware prijs voor deze wereldwanorde. De ‘vluchtelingencrisis’ toont bovendien het falen van het Europese project aan. (2)
Onlangs wilde de Eurogroep (19 van de 28 leden van de EU) Griekenland onder zijn voogdij plaatsen. Op die manier zouden zijn eigen wetten doorgedrukt worden in tegenspraak met de instellingen in het hart van de EU: de Commissie en de Raad. Als je ziet hoe de Syriërs worden ontvangen, dan zie je dat het hier gaat om ieder voor zich. 26 Europese landen hebben het Schengen Akkoord ondertekend. Dat betekent dat er tussen die landen zogezegd vrij verkeer is van personen. Maar nu sluit men de grenzen. Niet alleen in Oost Europa maar ook tussen Frankrijk en Italië. Zelfs in het centrum van de ‘vrijheid van beweging’, de Schengen-ruimte worden er grenzen gesloten.
In sommige landen, vooral in Duitsland was er een grote beweging van solidariteit van de burgers om de vluchtelingen op te vangen.(3) In andere landen, zoals in Hongarije, winnen vreemdelingenhaat en racisme het pleit en groeit uiterst rechts.
De EU bestaat maar de Europese integratie is mislukt. Het antidemocratische proces van opbouw van de EU heeft niet tot een Europees burgerschap geleid. Misschien had je de hoop kunnen koesteren dat er van onderuit een gemeenschappelijke solidaire identiteit zou groeien binnen het raamwerk van het Europees Sociaal Forum of de Marsen tegen werkloosheid en bestaansonzekerheid, maar deze dynamiek heeft gefaald.
De opbouw van bovenaf van de Europese Unie steunde op twee projecten: de eenheidsmarkt die nu bewijst hoe zwak hij is in tijden van crisis en Europa als grootmacht die in staat is een rol te spelen in een wereld in concurrentie met de Verenigde Staten en nu China.
Maar de Europese imperialistische machten zijn tandeloos. De begrotingen van het Franse en het Britse leger werden sterk verminderd door de bezuinigingen. Duitsland is economisch een reus maar op militair vlak een dwerg. Hoe kan je in de internationale arena een rol spelen als je zelfs niet kan reageren op de uitdagingen van Poetin aan je eigen grenzen?
De oorsprong van de ‘vluchtelingencrisis’ aanpakken, betekent de globalisering aanpakken. De oorsprong van de ‘Europese crisis’ aanpakken, betekent Europa op een nieuwe grondslag opbouwen, een Europa dat open staat voor de volkeren van het Oosten en het Zuiden, om te beginnen, het gebied rond de Middellandse Zee. Dit perspectief is cruciaal om op lange termijn actie te voeren en niet bedrogen te worden door de misleidende uitspraken van onze leiders – om te beginnen hun aanspraak op humanisme.
De mobilisatie van burgers in Duitsland toonde een echt gevoel van solidariteit. Maar de werkgevers van Duitsland waren volstrekt cynisch: voor hen ligt de werkloosheidsgraad te laag. Hun hoop is dat het land goed opgeleide en ervaren arbeidskrachten zal opnemen die zo wanhopig zijn dat ze elk soort werk zullen aanvaarden.
Het antwoord van de Europese staten is vaak meer militair dan humanitair. Ze handelen in naam van ‘de strijd tegen mensensmokkelaars’. Ze stellen geen wettelijke en veilige wegen open voor migratie, maar ze geven het groene licht voor gewapend optreden tegen de boten met migranten. Frankrijk gebruikt de tragedie van de vluchtelingen om de interventie van zijn luchtmacht in het gebied van Irak tot Syrië uit te breiden. In een groeiend aantal lidstaten van de EU worden soldaten ingezet om samen met de politie ‘vreemde bevolkingsgroepen’ te controleren.
Dit is een duidelijke trend waar we in Frankrijk zeer vertrouwd mee zijn, omdat hier soldaten patrouilleren tegen de terroristische dreiging (4). Talrijke experts geloven dat dit beleid veel geld kost en niet efficiënt is. De beschikbare middelen volstaan niet omdat het leger in het Midden Oosten en in Afrika al in verschillende operaties betrokken is. Die tendens vervaagt ook de grens tussen een oorlogssituatie (een zaak voor het leger) en een situatie waarin vrede heerst (een zaak voor de politie). Zo wordt de bevolking gewend gemaakt aan een soort permanente noodtoestand. De vluchtelingencrisis wordt nu met dezelfde bedoeling misbruikt.
Om de vluchtelingen beter te verdedigen hebben we een nieuwe antimilitaristische beweging nodig (5); en we moeten de strijd verbreden tot de strijd tegen vreemdelingenhaat en tegen alle vormen van racisme. Deze taak is noodzakelijk nu uiterst-rechtse bewegingen surfen op een naar binnen gekeerde houding – in Frankrijk groeit de steun voor het Front National. Aan de poorten van Europa (in Turkije) en zelfs binnen de EU (in Hongarije) kan men bovendien een evolutie naar fascistische tendensen in de Staat zien. Het is heel logisch dat de vernielende brutaliteit van de kapitalistische globalisering de voorwaarden schept voor nieuwe vormen van fascisme.
De ‘vluchtelingencrisis’ is dus een tragisch facet van de totale crisis van de kapitalistische globalisering. Toch moeten we hiermee omgaan, rekening houdend met zijn specifieke kenmerken en het vraagt een grote inspanning van ons om dat alles te actualiseren. De laatste tijd moesten we voortdurend antwoorden geven op xenofobe demagogen, door met statistieken aan te tonen dat de stromen van immigratie en emigratie in Frankrijk constant zijn gebleven. Nu is dit duidelijk niet meer het geval – tenzij de repressieve politiek van ‘de Vesting Frankrijk’, toegepast door de regering, het asielrecht volledig ondergraaft.
We staan voor een humanitaire crisis van uitzonderlijke omvang; maar de traditionele software van radicaal links is niet aangepast aan een dergelijke uitdaging voor de solidariteit. Traditioneel werd een dringende humanitaire nood, uitsluitend als een zaak voor de regering of voor gespecialiseerde organisaties (Rode Kruis, Rode Halve Maan) gezien. Gelukkig zijn er hier ook belangrijke uitzonderingen zoals de opmerkelijke mobilisatie van de MiHANDs coalitie in Mindanao, in het zuiden van de Filipijnen, waaruit we veel lessen kunnen trekken. (6)
We moeten de relatie tussen het humanitaire en het politieke opnieuw overdenken. In een ver verleden was er de gewoonte medische hulp te sturen naar nationale bevrijdingsbewegingen die op hun beurt doeltreffend uitgebouwde gezondheidsdiensten hadden opgebouwd. Vandaag beschikt de grote meerderheid van de ontheemde bevolkingen niet over enige vorm van organisatie behalve dan de informele netwerken van mensen uit dezelfde streek, en gebruiken ze internet en mobiele telefoons om informatie uit te wisselen.
Een antwoord bieden op de diverse humanitaire crisissen moet een belangrijk onderdeel worden van een internationalistische benadering. De meerderheid van de vluchtelingen bevinden zich niet in Europa maar in de landen van het Zuiden die noch over de infrastructuur noch over de middelen beschikken van de landen in het Noorden. En de leiders van het Noorden hebben een grote verantwoordelijkheid voor de huidige toestand. Er zijn bovendien grote aantallen ‘interne vluchtelingen’ die in eigen land blijven. Zoals dat het geval is met de slachtoffers van klimaatrampen, blijven ze zelfs waar ze altijd waren omdat ze elders geen toevlucht konden vinden. Geen enkel officieel cijfer weerspiegelt de omvang van het probleem. Hier moet de solidariteit tussen Noord en Zuid georganiseerd en verstevigd worden.
Noten:
1) Zie hierover Asian Development Bank report.
2) Etienne Balibar, “Borderland Europe and the challenge of migration”, Open Democracy, 8 September 2015. 3) Manuel Kellner, An upsurge of solidarity – Refugees, welcome! Something new in Germany…. For an update, see ESSF “L’accueil des réfugiés en Allemagne : politique du gouvernement et polarisation au sein de la population”
4) Franck Johannès, ESSF “Confusion entre guerre et paix : Vigipirate, sa fonction sociale et le fantôme de la guerre d’Algérie ” 5) Nick Buxton, Ben Hayes, USA & beyond – Ten years on: Katrina, militarisation and climate change ESSF. 6) Sally Rousset, The socio-ecological crisis and the climate victims: some lessons from Asia, ESSF.
Dit artikel werd oorspronkelijk geschreven voor het Zuid-Afrikaanse magazine Amandla. Nederlandse vertaling: Marijke Colle.
