Wat een spannend boek! Wat een pageturner! Een krimi is er niks bij! En dan gaat het ook nog eens over ware gebeurtenissen. Over wat er misging bij de Nederlandse Spoorwegen, bij de NS dus. Een boek over het waarom van hele dure fiasco’s. Over de Hogesnelheidslijn (HSL-Zuid) die 7,3 miljard euro kost in plaats van 3,4 miljard. Over Fyra-treinen die nooit in Nederland zullen rijden en een schadepost van 88 miljoen euro achterlaten.
Over hoe reizigers, belastingbetalers, spoorbedrijf en politiek letterlijk en figuurlijk ‘de trein hebben gemist’. We hebben het over het boek De Ontsporing. Een absolute must voor iedereen die wil weten waar en door wie de NS de afgelopen jaren uit de rails is gelopen.
Verhoren begonnen
De parlementaire enquête naar de Fyra-flop is van start gegaan. Momenteel vinden de eerste besloten verhoren plaats met hoofdrolspelers in dit NS-drama. Belangrijke lieden in kringen rond het spoor en uit de politiek worden gehoord. In maart 2015 starten dan de openbare verhoren. Waarschijnlijk kunnen die rechtstreeks op televisie worden gevolgd. Naar verwachting wordt de enquête in juni van dit jaar afgerond met een eindrapport dat aan het parlement wordt aangeboden. Het is wel zeker dat dan ook buiten de Tweede Kamer het nodige stof zal opwaaien. Het gaat immers over de verspilling van miljarden euro’s. En over het falen bij de verbetering van het openbare transport voor miljoenen treinreizigers. Fiasco’s die vermijdbaar waren geweest!
Verkeerde wissels
Dat laatste, die vermijdbaarheid van de fiasco’s, is een stellige overtuiging van de schrijvers van De Ontsporing. Onderzoeksjournalist Marcel van Silfhout en FNV-vakbondsman Andries van den Berg beschrijven wat er mis ging en hoe het ook anders had gekund. Met een enorme kennis van zaken laten zij zien hoe vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw tot tien keer toe voor de NS een verkeerde wissel is genomen. Zij baseren zich op tientallen interviews met betrokkenen en meters documentatiemateriaal. Mogelijk hebben zij daarmee al flink wat gras voor de voeten van de parlementaire enquêtecommissie weggemaaid. Die commissie zal in ieder geval moeten ingaan op enkele keiharde conclusies die in De Ontsporingworden getrokken.
De filosofie
Van Silfhout en Van den Berg laten alle ellende een kleine dertig jaar terug beginnen. Als wereldwijd in het kielzog van Reagan en Thatcher de zegetocht van het neoliberalisme aanvangt. Liberalisering en privatisering worden de ordewoorden. De overheid moet goedkoper, er moet worden bezuinigd en staatsbedrijven moeten in particuliere handen komen. Algemene nutsvoorzieningen – transport, post, energie, zorg, onderwijs – moeten de markt op. De filosofie is dat concurrentie de bedrijfsvoering zal verbeteren en zo de kwaliteit van ‘het product’ zal doen toenemen en de prijs ervan zal doen dalen. En vanzelfsprekend zal iedereen en zeker de ondernemende medemens daar profijt van hebben. Winstmaximalisatie waar we allemaal gelukkiger van worden, dat is het streven. In dat neoliberale beleid past het openbaar aanbesteden van publieke werken. En daar is voor de NS alle ellende mee begonnen.
Voordeeltjes
De Ontsporing toont hoe ten behoeve van privatisering en bezuiniging de NS werd opgeknipt en de markt op moest. De ene reorganisatie volgde op de andere. Nieuwe projecten werden openbaar aanbesteed, dat wil zeggen kwaliteit werd ingeruild voor de hoogste bieder. Technische ondersteuning van leveranciers werd vervangen door juridische afstraffing, zodat bij gebreken kortingen konden worden bedongen. Deskundigheid en zorgvuldigheid moesten het afleggen tegen het verwerven van voordeeltjes en winst. In sneltreinvaart werd een topbedrijf met een internationale reputatie een zorgenkindje.
Het was eigenlijk geen verrassing. Voorbeeld en voorganger Engeland had reeds laten zien waar neoliberalisme op het spoor toe kan leiden. Daar had immers Thatcher al eerder British Rail geprivatiseerd. Met als gevolg een enorme aanwas van storingen, ongelukken, gebrekkige aansluitingen en een treinkaartje dat drie maal zo duur werd.
Vrij baan
Van Silfhout en Van den Berg sparen de hoofdrolspelers in het Nederlandse spoordrama niet. De ‘oude’ NS-mensen komen er nog het meest genadig vanaf. Veel hoge ambtenaren komen er minder goed vanaf. In hun ijver om de politieke bazen te behagen, gaven zij zich soms te gretig over aan de politieke waan van de dag. Edoch, het zijn vooral de verantwoordelijke politici waar de schrijvers de zweep over halen. De botte leugens en onbuigzaamheid van de liberale ministers Jorritsma (VVD) en Zalm (VVD) worden uitgebreid gememoreerd. Zij haalden alles uit de kast om hun vrinden via de markt vrij baan te verlenen op het spoor. Maar ook de slappe knieën van de sociaaldemocratische meedenkers en meedoeners komen aan bod. Voor de toenmalige bewindslieden Netelenbos (PvdA) en Kok (PvdA) was verzet tegen het neoliberalisme een gepasseerd station.
Vlot
De Ontsporing is een spannend en leerzaam boek. Het ontleedt onder een microscoop een concreet voorbeeld van moderne neoliberale praktijken. Het is heel vlot geschreven. De 191 pagina’s denderen voorbij. Het is ook behoorlijk compleet. Het bevat natuurlijk een register. In een bijlage wordt bovendien de ontwikkeling van het treintransport in andere Europese landen kort neergezet. Een tijdlijn zet alle belangrijke gebeurtenissen sinds 1973 nog eens op een rijtje. Een overzicht van alle hoofdrolspelers met kernachtige persoonsbeschrijvingen is tevens toegevoegd en erg handig. En dat allemaal voor 16 euro 95 bij elke fatsoenlijke boekhandel!
Marcel van Silfhout, Andries van den Berg, De Ontsporing. Het fiasco Fyra, Zilverster Media, december 2014. ISNB: 9789081936811.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Solidariteit.
