De theorie van het complot als verklaring van de geschiedenis telt vele aanhangers. Het voordeel van zo’n geschiedopvatting is dat de analyse van de sociale beweeggronden der gebeurtenissen overbodig is. Alles gebeurt in het geheim opbevel van obscure krachten. Als je dat betwist ga je zelf deel uitmaken van het complot. Discussie is dus onmogelijk.
Spijtig genoeg zijn niet alle “complottisten” gewoon maar gek. Het actuele supercomplot is natuurlijk dat van de islamisten en dat heeft veel weg van de Protocollen van de Wijzen van Zion, het vieze antisemitische bedenksel van de politie van de tsaar waarin alle ongelukken toegeschreven werden aan de Joden: die willen in een verenigd front van financiers én communisten de wereld onderwerpen. De complottheorie schuwt namelijk geen contradicties.
De samenzweringstheorie levert heel wat stof aan de populaire literatuur. Ik beperk me hier tot Agatha Christie. Haar ideologische inspiratie heeft ze geput in een zeer respectabele en nog steeds geëerde bron. Het complot is het hoofdthema in minstens vijf romans: De Geheime tegenstander (1922), De Vier (1927), Rally naar Bagdad (1951), Met Onbekende bestemming (1954) en Passagier voor Frankfurt (1970). Haar anonieme samenzweerders beschikken over reusachtig veel geld en interveniëren niet direct maar langs anderen om.
Ongetwijfeld heeft Christie het artikel gelezen dat op 2 februari 1920 verscheen in Illustrated Sunday Herald. Dit sterk staaltje van historische analyse, getiteld Zionism versus Bolshevism, is te danken aan ene Winston Churchil, de latere Nobelprijs voor literatuur.
Ik citeer: “Deze beweging bij de joden is niet nieuw. Sinds de tijd van Spartacus-Weishaupt tot die van Karl Max, Trotski (Rusland), Bela Kun (Hongarije), Rosa Luxemburg (Duitsland) et Emma Goldman (V.S.) groeide deze beweging alsmaar aan. Het gaat om een wereldwijde samenzwering gericht op een vernietiging van de beschaving om een samenleving tot stand te brengen gebaseerd op stilstand, kwaadwillendheid, afgunst en een onmogelijke gelijkheid. Achter haar staan alle subversieve bewegingen van de 19de eeuw. Vandaag heeft deze bende personen, voortgekomen uit het uitschot van de grote Europese en Amerikaanse steden, het Russische volk in zijn greep om de praktische heersers te worden van dit enorme rijk.”
Dit is een van de redenen waarom de antisemiet Churchill de zijde koos van de brave zionistische joden die zo vriendelijk waren om Europa te verlaten naar “een land zonder volk voor een volk zonder land”, waarbij in goede koloniale traditie vergeten werd dat dit land bevolkt werd door Palestijnen. Het wekt geen verwondering dat onze kleinburgerlijke schrijfster Churchills hersenschimmen deelde.
In De Geheime tegenstander worden de eerlijke Engelse vakbondsleiders gemanipuleerd door de bolsjeviki “want je kan geen revolutie maken met eerlijke mensen”. Achter de roerige Ieren van Sinn Fein steekt een manipulator. Als de communisten stromen bloed willen doen vloeien (waarom?) dan wil de schatrijke manipulator de ultieme macht. Om dit te realiseren volstaat het een compromitterend geheim document te publiceren: “als de vakbondsleiders hiervan kennis nemen dan laten de gevolgen niet op zich wachten. Ze zullen ze over heel Engeland verspreiden en zich zonder aarzelen uitspreken voor de revolutie.” Deze boze macht berust enkel op terreur, los van elke linkse of rechtse maatschappelijke overweging. We komen zulke opvattingen later tegen in bijvoorbeeld Operation Thunderbolt waarin James Bond het opneemt tegen Spectre. Christies opvattingen over hoe een revolutie in zijn werk gaat zijn totale nonsens.
In De Vier gaat het om een wereldwijde samenzwering met aan het hoofd een Chinees, geflankeerd door een Amerikaanse magnaat, een Franse scheikundige die lijkt op Marie Curie en een Engelse acteur. Ze steken achter “de universele opstand, de arbeidersonrust die alle naties treft en revoluties veroorzaakt in sommige. Er zijn mensen die weten waarover ze spreken en die zeggen dat achter dit alles een kracht schuilt die niets anders wil dan de ineenstorting van de beschaving. Er zijn aanwijzingen dat Lenin en Trotsky slechts marionetten zijn gemanipuleerd door een ander brein. Ik heb daarvan nog geen bewijs maar ik denk dat Li Tsjang Yen dat brein is.”
Wat willen ze? “De maatschappelijke orde vernietigen en vervangen door een anarchie waarin zij de dictators zijn.” We ontmoeten deze zelfde “Herrschaft des Verbrechens”, de heerschappij van de misdaad, in een film van Fritz Lang uit 1932, Das Testament des Doktors Mabuse, waarin deze, langs de mond van de psychiater Braun, verklaart “dat we de mensheid in de afgrond van de terreur moeten storten”. Noteer dat De Vier één jaar na de algemene staking van 1926 in Groot-Brittannië verscheen.
In Rally naar Bagdad probeert een mysterieuze organisatie te verhinderen dat de staatshoofden van de VS en de USSR overleg plegen om een fatale oorlog te vermijden. We zijn in 1951 en de Koude Oorlog is aan de gang. Als “humanitariste” wil Christie de vreedzame co-existentie veilig stellen. Maar de slechterikken willen een oorlog uitlokken door aan te tonen dat de communisten een complot beramen om de Amerikaanse samenleving te vernietigen. De domme roden wier politiek erin bestaat om de anarchisten na te volgen in het gooien van bommen kennen geen scrupules, maar de mysterieuze organisatie beschikt over hopen poen en radioactieve stoffen voor haar doel: waarop een groep jongelui, de technocratische “supermannen” de nieuwe orde zullen leiden. “Er moet een totale oorlog komen, een totale vernietiging”.
Er is niets nieuws onder de zon van het complot. In Passagier voor Frankfurt, geschreven door de 80 jaar oude Christie, gaat het over de wereldwijde studentenbeweging. Maar achter die revolte steekt weer iets anders: de “Siegfrieds” met hun blonde haren en blauwe ogen. Allemaal nonsens, maar veel en graag gelezen en ik moet bekennen dat ik haar andere verhalen met enig plezier lees.
fotomontage: Little Shiva
