La rupture. De breuk in de familie Le Pen, een nieuwe versie van de ‘vadermoord’? Of weerspiegelen vader en dochter een reële diversiteit binnen uiterst-rechts in Frankrijk en in Europa? Jean-Marie Le Pen die de collaboratie van maarschalk Pétain verdedigt, uitgesproken antisemiet blijft en het neoliberalisme zeer genegen is. Marine Le Pen die de islamofobie in naam van “republikeinse waarden” propageert en de neoliberale mondialisering aanklaagt. Maar aan de fundamenten van uiterst-rechts raken ze niet.
Het smeulde al lang tussen de stichter van het Front National (FN), Jean-Marie Le Pen, en zijn dochter die hem in 2011 als partijleider opvolgde. Vader Le Pen heeft nooit complexen gehad met zijn uitgesproken uiterst-rechts gedachtegoed dat in de lijn van de collaboratie lag en ontstond in het zog van de strijd voor l’Algérie Française. Het FN was altijd een partij voor oud-strijders van de OAS, het ‘geheim leger’ dat de Gaulle bevocht nadat die instemde met de onafhankelijkheid van Algerije.
Midi
Vandaar dat het FN zijn eerste electorale basis won in de Midi, vooral in de kustgebieden van de Middellandse Zee waar na 1962 (de onafhankelijkheid van Algerije) meer dan één miljoen “pieds-noirs” – colons van meestal Europese origine – neerstreken. Veel van die pieds-noirs vormden vanaf de stichting, in 1972, een trouw publiek waaruit ook diverse leiders kwamen.
Jean-Marie Le Pen was en is in alle opzichten een rasechte reactionair en trok van bij de aanvang ultra-conservatieve katholieken aan. Hij koppelde dat aan een zeer liberale economische visie. Het beleid van de Britse Thatcher en de Amerikaan Reagan, met het afbreken van syndicale macht, vond in zijn ogen grote genade. Die reactionaire kern volstond om van het FN een electorale macht te maken, genoeg om meestal dubbele cijfers te halen. Het volstond voor Le Pen om in april 2002 de tweede ronde van de presidentsverkiezingen te halen. De “republikeinse reflex”, waarbij links de neus dichtkneep en in de tweede ronde massaal voor de rechtse Jacques Chirac stemde, hield hem in de tweede ronde onder 20 %.
Winnen telt
Voor Le Pen vader was zijn FN vooral “une nuissance” die het establishment het leven lastig diende te maken. Een jongere generatie vond echter dat men de lessen moest trekken uit 2002: het volstaat niet om de tweede ronde te halen, men moet die ook kunnen winnen. En daarom moet dat FN volgens hen “salonfähig” worden, wat Marine Le Pen de operatie “dédiabolisation” noemt. Een meerderheid van Fransen moet het FN zien als een geloofwaardig initiatief voor wat ze als de UMPS bestempelt, de PS en de rechtse UMP die één pot nat zijn.
Het FN had van bij de aanvang ook wel enkele bolwerkjes buiten de Midi. In het stadje Dreux, op ca 100 km van Parijs, kwam het FN in 1983 samen met de rechtse RPR aan de macht. Ook in het noordoosten, in gebieden met sterke traditioneel katholieke inplanting, kwam het FN aan de bak. President François Mitterrand voerde in 1986 voor de Nationale Vergadering een evenredig stelsel in (dat later weer werd ingetrokken) waardoor het FN ineens 35 gekozenen kreeg.
Inplanting
Marine Le Pen, die met actieve steun van haar vader in 2011 partijleider werd, was al langer aan het werk om het FN breder en dieper in te planten. Ze vestigde zich in de Pas-de-Calais en ging de ‘ouvriëristische’ toer op. De partij wist al eerder stemmen te winnen onder de arbeiders, vooral in streken die zwaar zijn getroffen door werkloosheid en bedrijfssluitingen. Marine Le Pen verloor in de parlementsverkiezingen van 2012 zeer nipt om in het parlement te geraken. Bij de recente departementsverkiezingen won het FN zowel in Hénin-Beaumont – haar stelplaats – en in andere plaatsen die een bolwerk van links waren, waaronder Lens, ooit een bloeiend mijngebied. Het FN is al een tijdje elecoraal nummer één onder de arbeiders.
Die noordelijke inplanting verschilt sterk van die in de Midi. Vandaar dat men soms spreekt van een noordelijk en van een zuidelijk FN. Bij de lokale verkiezingen van maart haalde het FN zeer hoge scores in noordelijke regio’s – zoals Picardië – die lang immuun leken. Het gaat zeer vaak om kleine steden en dorpen waar het gevoel leeft dat Parijs hen verwaarloost. De politiek van besnoeiingen leidde tot een afbraak van voorzieningen: weinig openbaar vervoer, ziekenhuizen en scholen die gesloten worden… gekoppeld aan hogere werkloosheid. Ook dat is een ‘niche’ waar het FN is ingesprongen, terwijl het veel minder meetelt in grote steden als Parijs, Rijsel, Lyon, Bordeaux….
Slachtoffers
Het FN plukt nu de vruchten van een inplantingswerk in gebieden die hard de gevolgen van de door het FN aangeklaagde mondialisering voelen. Marine Le Pen en haar ploeg zijn het discours van het FN gaan verruimen. Het FN richtte zich nu doelbewust tot arbeiders, bedienden en al wie volgens dat FN slachtoffer zijn van de mondialisering dat het koppelt aan migratie. En dat doet dan, aldus het FN, la France en de Fransen hun identiteit verliezen. Een identiteit die het FN al van bij zijn stichting vooraan plaatst.
Dat discours tegen de mondialisering en ter verdediging van “la République” heeft enkele jaren geleden mensen aangetrokken uit het “chévenementisme”. Jean-Pierre Chévènement was vorige eeuw leider van Ceres, de linkervleugel van de PS. Hij verliet de PS en was presidentskandidaat in 2002 als “républicain” en “souverainiste”, een soort “links gaullisme” met nadruk op de verdediging van “la République”. Sommige kaders uit zijn beweging (MRC) vonden dat ze links in een impasse zaten en voelden zich aangetrokken door het “souverainisme” en “republicanisme” dat Marine Le Pen voorstaat. Het FN valt uit tegen het “amerikanisme” van de opeenvolgende Franse regeringen en bakt al een tijdje zoete broodjes met o.a. Poetin.
Philippot
Onder de chévenementisten vooral Florian Philippot, nu nummer twee van het FN en mikpunt van vader Le Pen die hem ervan beschuldigt een geheime agenda te hebben die niets te maken heeft met het erfgoed van het FN. Jean-Marie Le Pen speelt daarbij in op de gemengde gevoelens bij een deel van de achterban over de rol die Philippot en zijn homovriendenkring op het beleid van het FN zouden hebben. Het FN zat verveeld met de heisa die rechts twee jaar geleden voerde tegen het homohuwelijk.
Met Marine Le Pen speelt het FN echter gewiekst op die maatschappelijke toestanden in. Wie bedreigt de individuele vrijheid inzake seksuele keuze: de islam. Wie onderdrukt vrouwen? De islam. Wie schendt het principe van scheiding kerk-staat: alweer de islam. Op die manier werpt het FN zich op als fel verdediger van “la laïcité”, de “neutrale staat”, en wordt de invloed van katholieke integristen onder de mat geschoven. Het FN slaagt er deels in zijn racisme – want met de islam worden de “gekleurde” migranten aangevallen – weg te moffelen achter republikeinse principes.
Marion
Het is een evolutie die de kringen rond stichter Le Pen niet bevalt. Jean-Marie Le Pen vindt dat lieden als Philippot het erfgoed van de partij verkwanselen en in feite het FN binnen het systeem plaatsen, niet ertegen. Vader Le Pen heeft nu wel een stap opzij gezet, maar hij heeft nog troeven achter de hand. Zoals Marion Maréchal-Le Pen (foto links van Marine), zijn kleindochter die de grote ster is van het “zuidelijk FN” en die zich op maatschappelijke thema’s radicaal rechtser opstelt dan haar tante Marine. Zeer ambitieus en klaar om in geval van crisis tante Marine opzij te duwen.
Is het FN dan geen uiterst-rechtse partij meer, zoals Marine Le Pen wil doen geloven? De fundamenten blijven, zij het deftiger ingekleed. Geen openlijke verdediging van Pétain, wel een bloemenkrans op een monument voor de weerstand om als goede betrouwbare patriotten over te komen. Geen botte racistische uitspraken meer, maar ingekleed als “voorrang aan eigen volk”.
Europees
Er zijn gelijkaardige evoluties in de rest van de Europese uiterst-rechtse families, wat bijv. tot uiting komt in het EU-parlement waar ze er niet in slagen tot één fractie te komen. Een formatie als het Griekse Gouden Dageraad is in de ogen van Le Pen en co (waaronder het Vlaams Belang) te extreem. Niet te extreem in standpunten, maar in het vertolken ervan – ook met brutaal geweld.
Idem voor het Hongaarse Jobbik dat echter bezig is met een operatie “dediabolisering” om hét alternatief te kunnen zijn voor het regerende zeer rechtse Fidesz. Jobbik doet dat met succes, het boekt electorale zege na zege. In Italië gaat de Lega van Salvini, partner van Le Pen, dan weer de andere weg op, die van een radicalisering hand in hand met de openlijk fascistische beweging Casa Pound. Maar in al die landen hebben ze één objectief: niet alleen maar last berokkenen, maar zich klaarmaken om aan de macht te komen.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Uitpers.
