De slotscène van de film. Silvia en Edoardo verlaten het leegstaande appartement. Zij draagt een doorkijkjurk die achteraan tot boven het begin van de bilnaad uitgesneden is. De man met de sigaar is filmregisseur Tinto Brass in een cameo, iets wat hij wel meer doet, veelal als ‘dirty old man’, een rol die hem op ’t lijf geschreven is.
Het woord voyeur is Frans, maar het wordt eveneens gebruikt in ‘t Engels en ’t Nederlands. Mag ik veronderstellen dat het ook in Italië gangbaar is? Het boek van Alberto Moravia, dat in het Nederlands als De voyeur vertaald wordt, heet in ’t Italiaans evenwel niet Il Voyeur, maar wel L’Huomo che guarda: de man die kijkt. Het hoofdpersonage, de jonge professor Edoardo, is immers niet alleen op seksueel vlak iemand die graag kijkt; kijken is als ’t ware zijn levenshouding; toekijken is wat hij doet. Over zichzelf zegt hij dan ook: ‘(…) een goede intellectueel die niet tot handelen in staat is en ermee volstaat de dingen te denken zonder ze te doen.’ Het blijkt een laakbare levenshouding te zijn, een houding die daarenboven schril afsteekt tegenover die van Edoardo’s vader, een autoritaire macho die, daadkrachtig als hij is, de macht over zijn omgeving behoudt, zelfs al is hij oud en bedlegerig. Zoon Edoardo en schoondochter Silvia daarentegen missen de daadkracht om het zonder deze autoritaire figuur in ’t leven te rooien. Moravia gebruikt het voyeurisme als metafoor. Hij gebruikt de seksuele praktijk van het voyeurisme om een kritiek te formuleren op de jonge generatie — deze van mei 68 — die in daadkracht tekortschiet om de verlangde breuk met het verleden te realiseren.
Filmregisseur Tinto Brass, waarover ik hier eerder al een stukje schreef, draait dat helemaal om. Het thema van de onmachtige generatie is in de film wel aanwezig, want het scenario volgt het boek, maar Brass wil toch vooral de seksuele praktijk van het voyeurisme demonstreren. Bij hem is dat voyeurisme geen metafoor, maar the real thing. Waar Moravia ons iets over een onopgelost maatschappelijk probleem vertelt, vergast Tinto Brass ons op een uurtje pornografisch kijkgenot. Wie het boek leest én de film bekijkt, een combinatie die als ’t ware de hele mens bevredigt, kan achteraf een heel eind weglullen over hogere versus lagere cultuur, woord versus beeld, highbrow versus lowbrow, maar mij leert de vergelijking vooral dat porno zich van erotiek onderscheidt door de overdrijving. Bijvoorbeeld: in het boek wordt de vader van Edoardo verzorgd door de tweeëntwintigjarige Fausta: ‘Ze is klein, maar perfect geproportioneerd zodat ze zich, zij het op een verkleinde schaal, welgeschapen mag noemen. Omdat ze heel kort geknipt haar heeft, lijkt haar hoofd op dat van een jongen, of liever, door iets dat op de een of andere manier geslepen en dubbelzinnig is, op dat van een baardeloze schooier: zwarte ogen, zacht en stiekem; kleine, haast stompe neus; vlezige mond met een uitdagende trek. In haar strakke rode truitje tekenen haar weelderige borsten zich duidelijk af; de tweeling-rondingen van haar achterste barsten bijna uit haar spijkerbroek; op de linkerbil is een hartje van rode stof genaaid; om haar hals is een geel sjaaltje geknoopt.’ 
Dat is een erotische beschrijving. Maar in de film zien we Fausta toch ietwat anders: geen strak truitje, maar een doorkijkblouse; ze blijkt niets verhullende hotpants te dragen: wanneer ze zich buigt — wat ze ook voortdurend doet — zie je haar lippen! Da’s wat anders dan de spannende spijkerbroek die Moravia voor ogen heeft. Wat mij een toch wel merkwaardige vergelijking oplevert: porno verhoudt zich tot de erotiek zoals het smoelwerk van Louis de Funès zich tot de komedie verhoudt. In handen van een goeie regisseur werkt dat overdrevene wel — en Tinto Brass ìs een goeie — maar van goede smaak getuigt dat daarom uiteraard nog niet. In de slotscène van The Voyeur, waarvan ik een still bovenaan dit stuk geplaatst heb, zie je Silvia en Edoardo uit een leegstaand appartement vertrekken. Ze zijn op weg naar het huis van Edoardo’s vader, aan wie ze gaan meedelen dat ze niet van plan zijn te breken met het passieve leven dat ze tot hiertoe geleid hebben. Silvia draagt een zwarte, glimmende regenjas, want het regent in Rome. Tot zover het boek van Moravia. En nu de film van Tinto Brasso: ook daar vertrekt het koppel uit dat appartement, maar Silvia draagt een lang kleed waar je niet alleen los doorheen kunt kijken, maar dat bovendien van beneden tot boven het begin van de bilnaad uitgesneden is, weer of geen weer: dit is porno!
Dit artikel verscheen eerderer op de De Laatste Vuurtorenwachter
