De wraak van de Europese Unie

De regering Tsipras, op 25 januari 2015 verkozen om een eind te maken aan de nefaste Europese memorandumpolitiek, is na minder dan zeven maanden bezweken en heeft een nieuw memorandum aanvaard. Inderdaad, op 11 augustus kwam er een akkoord tot stand tussen de Griekse regering en de Europese instellingen voor de toekenning van een derde ‘reddingslening’ (een zgn. bailout) van ca. 86 miljard euro. Het gaat, zoals bekend, niet over het redden van de Griekse samenleving, maar over het terugbetalen van de geldschieters bij de vorige ‘reddingsoperaties’. De Europese Centrale Bank verwacht bv. op 20 augustus 3,2 miljard uit Athene, in september staat het IMF te wachten op 1,5 miljard, private banken op 3 miljard, en zo gaat dat verder tot … 2054. Putten uit het verleden vullen met nieuwe leningen, en dat nog wel door een land dat een kwart van zijn economie heeft zien verdwijnen ten gevolge van de voorwaarden verbonden aan de vorige leningen, dit was wel het laatste dat de Grieken nodig hadden.

Dat het toch zover kwam is het gevolg enerzijds van de mislukking van de regering Tsipras in haar onderhandelingspogingen met de EU, anderzijds van het succes van de chantage en de machtspolitiek van diezelfde EU. Er zal in links Europa – terecht – nog veel gedebatteerd worden over hoe Tsipras het dan wel had moeten aanpakken, en welke lessen we moeten trekken uit het debacle. Hier willen we het voorlopig alleen hebben over de diepte van dit debacle.

De regering Tsipras onderhandelde van februari tot eind juni over een beperkt overbruggingskrediet, de uitbetaling van zo’n € 7,2 miljard van het nog niet uitbetaalde gedeelte van de tweede ‘reddingsoperatie’. Daarmee wilde ze ruimte scheppen om haar herstelpolitiek op poten te zetten, een begin te maken aan de economische heropbouw en de ergste humanitaire noden te lenigen, zoals voorgesteld in haar Thessalonikiprogramma. De EU heeft zich daar meteen tegen verzet, en al op 4 februari toonde de Europese Centrale Bank (ECB) over welk machtig chantagewapen ze beschikte door het dreigen met de stopzetting van de liquiditeitsvoorziening aan de Griekse banken; een beproefde methode die ECB-voorzitter Draghi al in Italië, Ierland en Spanje met succes had geoefend. Dat de enige verdragsrechtelijke opdracht van de ECB het garanderen van de financiële stabiliteit in de eurozone is, was daarbij van geen enkel belang. Als iemand de ‘onafhankelijke’ Draghi tot de orde had kunnen roepen, was het de Duitse regering, maar die was en is volledig gericht op een ramkoers met de linkse rebellen in Athene; dan doet het verdragsrecht er niet meer toe.

Vanuit het standpunt van de EU hield het toekennen van een beperkt overbruggingskrediet aan Athene het risico in dat de SYRIZA-regering met haar eigen programma meer succes zou boeken dan vijf jaar repressief trojkabeleid. Niet alleen de Europese leiders, maar ook trouwe uitvoerders van dergelijk trojkabeleid, zoals de regeringen in Spanje en Ierland, waren daar natuurlijk als de dood voor. Door daarentegen een nieuwe grote lening op te dringen aan Athene, met de daaraan verbonden ‘memorandumvoorwaarden’, kon de EU bewijzen dat er geen alternatief is voor het Europees neoliberalisme, en dat rebellie zwaar bestraft wordt.

Die bestraffing komt heel duidelijk tot uiting in het nieuwe Memorandum. De bedoeling ervan heeft veel minder te maken met garanties op het tot de laatste euro terugbetalen van de vroeger opgelegde leningen – heel veel economen, tot en met het IMF zelve, zijn ervan overtuigd dat dit zonder een serieuze schuldkwijtschelding onmogelijk is – maar het heeft alles te maken met het opleggen van de Europese orde. Het doet denken aan de Gentenaars die in 1540 in hun hemd en met de strop rond de hals moesten knielen voor Keizer Karel, en zo boeten voor hun rebellie tegen het imperiale gezag. Het loont daarom de moeite dit Memorandum wat meer in detail te bekijken. De tekst ervan (29 bladzijden) is hier beschikbaar; hieronder volgt een samenvatting, waarvoor we ons deels op The Guardian baseerden.

Het Memorandum van 11 augustus 2015 omvat vier hoofdstukken:

Herstel van gezonde overheidsfinanciën (1)

• Vanaf 2018 moet er een ‘primair overschot’ op de begroting zijn van 3,5%, d.w.z. dat er, afgezien van de rentebetalingen op staatsschulden, een positief saldo van 3,5% van het bruto binnenlands product (BBP) moet zijn. Met dit overschot willen de schuldeisers zich verzekeren van de terugbetaling van alle leningen. In 2016 moet het overschot 0,5% zijn, in 2017 1,75% om 3,5% te bereiken vanaf 2018. En dit in een land dat volledig aan de grond is.
• Het Memorandum staat vol maatregelen die geld moeten opbrengen, gaande van het afschaffen van belastingverminderingen voor landbouwers, tot de centralisatie van de aanschaf van geneesmiddelen.
• Daaronder hoort ook een pensioenhervorming, die vroeger een’ rode lijn’ betekende voor SYRIZA. De hervorming zou in 2016 1% van het BBP moeten opbrengen, onder andere door sterke ontmoediging van vroege pensionering.Verhoogde BTW-tarieven dienen hetzelfde doel.
• De regering Tsipras zal een grootschalige herziening doorvoeren van de sociale uitkeringen, in samenwerking met de Wereldbank; bedoeling is om 0,5% van het BBP per jaar uit te sparen.

Waarborgen van de financiële stabiliteit

• Er zal een buffer van 25 miljard euro aangelegd worden om de Griekse banken te herkapitaliseren en voor de afwikkeling van insolvente banken. Voor de vier belangrijkste banken moeten alle kapitaalstekorten tegen het eind van 2015 aangezuiverd zijn.
• Er moeten externe consultants ingeroepen worden die waken over de beheerraden van de grote banken; in die raden moeten minstens drie onafhankelijke internationale experten zitten.
• De regering Tsipras gaat akkoord met een zeer nauw toezicht op de financiële sector door de trojka. Gedurende de looptijd van het ‘programma’ [hoe lang is niet duidelijk, “Success will require the sustained implementation of agreed policies over many years“.] moeten alle wetgevende of andere maatregelen die een impact kunnen hebben op de banken overeengekomen worden met de trojka.

Groei, competitiviteit en investeringen

• De regering verbond er zich toe om vanaf oktober 2015 een doorlichting te laten maken “onder leiding van een groep van onafhankelijke experten” van de gebruiken op de arbeidsmarkt, onder andere die bij “collectief ontslag, stakingen en collectieve loononderhandelingen”. De manier van werken bij deze doorlichting moet goedgekeurd worden door de ‘instellingen’ (de trojka met andere woorden).
• Maatregelen voor de liberalisatie op de consumentenmarkt (bv. bij veranderen van dienstverlener).
• Er moet een masterplan opgesteld worden over transport en logistiek, waaronder de regulering voor de havenautoriteiten.
• Hervorming van de toegang tot beroepen als notarissen, verzekeringsmakelaars, deurwaarders.
• Er is een uitgebreid hoofdstuk over privatiseringen [of wat dacht u ? ]. “Privatiseringen kunnen de economie efficiënter maken en de overheidsschuld verminderen. Het privatiseringsproces was tot stilstand gekomen sinds het begin van het jaar, maar de regering heeft zich nu verbonden tot een ambitieus privatiseringsprogramma“, luidt het triomfantelijk in het Memorandum. Er moet een onafhankelijke instelling komen, ‘the Fund’ genoemd, die beschikt over de te privatiseren eigendommen (“In line with the statement of the Euro Summit of 12 July 2015, a new independent fund (the “Fund”) will be established and have in its possession valuable Greek assets” [!!]). De Fund wordt gerund door de Griekse autoriteiten “onder supervisie van de relevante Europese instellingen”. Een onafhankelijke task force zal nagaan welke activa de Fund zoal interesseren, maar de havens van Piraeus en Thessaloniki, en de regionale luchthavens staan in ieder geval al op het lijstje (meer zelfs: het DuitseFraport AG staat al te popelen om de buit binnen te halen). Het. Privatiseringen zouden 50 miljard euro moeten opbrengen (wat door veel waarnemers als totaal onrealistisch wordt beschouwd) en hiervan zou de helft gebruikt worden voor de herkapitalisering van de banken, 12,5 miljard voor schuldaflossing en de rest voor investeringen.

Een modern staatsapparaat met moderne publieke administratie

• Onder dit hoofdstuk hoort een allegaartje gaande van hervorming van het rechtssysteem tot beperking van de reisvergoeding voor ambtenaren.
• Tegen 1 januari 2016 moet er een nieuw (‘budget-neutraal’) weddesysteem voor de ambtenaren in voege komen.

Gewoontegetrouw wordt dergelijk onverteerbaar proza gekruid met hypocriete ‘sociale’ formules. Zo “houdt de herstelstrategie rekening met de nood aan sociale rechtvaardigheid en fairness, zowel binnen als tussen generaties“. En “een rechtvaardiger samenleving vereist dat Griekenland zijn welvaartsysteem hertekend, zodat er een echt sociaal vangnet is waarmee de schaarse middelen degenen bereiken die het meest nodig hebben.” De Europese autoriteiten horen spreken over sociale rechtvaardigheid is alsof je een wapenhandelaar bezig hoorde over de wereldvrede …

Noteer dat er in het Memorandum geen sprake is van schuldkwijtschelding; hier blijkt ook dat het IMF zijn meningsverschil daarover met de EU niet ten top wil drijven, want het beloofde verdere technische samenwerking met de Europeanen. Een “onmisbare steun”, aldus een gloriërende Eurogroep-voorzitter Dijsselbloem. Nog uit de sociaaldemocratische hoek kwam de commentaar van Hollandes minister van financiën Michel Sapin, die in het nieuwe ‘hulpprogramma’ het bewijs ziet van de Europese solidariteit.

Het Memorandum werd door het Grieks Parlement goedgekeurd op 13 augustus. Er waren 222 stemmen voor, 64 tegen en 11 onthoudingen. Van Syriza waren er 43 van de 149 volksvertegenwoordigers die het akkoord niet goedkeurden (32 tegen, waaronder parlementsvoorzitster Zoe Konstantopolou en ex-minister van financiën Varoufakis, 11 onthoudingen); Tsipras moest dus voor de goedkeuring ten volle rekenen op het akkoord van de rechtse oppositie, Nea Dimokratia, de ex-Pasok, Potami. Op 14 augustus gaven de ministers van de Eurozone dan hun akkoord. In enkele landen moet het parlement zich daarover uitspreken; in Duitsland zal dit volgende week gebeuren.

Vanzelfsprekend zal deze wending niet zonder gevolgen blijven voor de partij SYRIZA. Lafazanis, de leider van het Links Platform binnen de partij, deed meteen op 13 augustus een oproep samen met 12 andere radicaal linkse leiders voor de oprichting van een brede politieke en sociale beweging, en van strijdcomités tegen het nieuwe memorandum.

Noot:

1) Onnodig erop te wijzen dat dit de termen van het Memorandum zijn, niet de onze.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Ander Europa.