De wreedheden vanwege de reactionaire en barbaarse djihadisten van de I.S waarmee we vandaag regelmatig worden geconfronteerd, doen me nadenken. Komt de ware en wrede menselijke natuur – die eerder werd onderdrukt door de opvoeding of die onder een vernis van beschaving was verborgen – terug naar boven? Of is het de barbarij van de burgeroorlog in Syrië, en de “onverwachte” gevolgen van de oorspronkelijke bondgenootschap tussen Saoedi-Arabië, de VS en Al Qaïda tegen de bezetting van Afghanistan door de Sovjet-Unie die de uiteindelijke oorzaak zijn van deze barbarij door de djihadisten? (1)
Ik herlas een aantal hoofdstukken van het boek van Charles Darwin, “De afstamming van de mens en selectie in relatie tot sekse”, (2) dat in 1871 werd gepubliceerd, twaalf jaar na zijn “Over het ontstaan van soorten” (3) uit 1859. Ik was op zoek naar de antropologie van Darwin, naar zijn visie op de soort Homo sapiens.
Er is natuurlijk ook biologie nodig om de sociale natuur van de mens te begrijpen. Maar vanuit het standpunt van de mens als actief wezen dat oordeelt over zijn eigen evolutie, is het de sociale evolutie die de biologische natuur van de mens vandaag produceert. Volgens Darwin heeft de natuurlijke selectie (met inbegrip van de uitschakeling van de zwaksten) bij onze voorouders de vermogens tot samenwerking en tot “sympathie” geselecteerd waardoor tegelijkertijd een moreel besef en een rationele kennis van de natuur konden ontstaan. Daardoor is de mens in staat geweest zijn eigen evolutie te beheersen en om te keren. Van eliminatie van de zwaksten tot hulp door middel van kennis en sympathie, om de zwaksten een overlevingskans te bieden. De omkering van die biologische overlevingswetten is de biologische basis voor het succes van de eerste menselijke groepen en voor de ontwikkeling van een nieuwe sociale geschiedenis van de menselijke maatschappij.
Onder de dieren is de mens de soort die het grootste vermogen bezit om haar omgeving om te vormen en aan te passen aan haar behoeften en niet het omgekeerde. Wanneer het klimaat kouder wordt, werden er kledingstukken gemaakt en niet meer een dichtere pels ontwikkeld. De zwaksten worden niet uitgeschakeld, kinderen worden gevaccineerd, iemand met suikerziekte krijgt insuline, mensen met een slecht zicht dragen een bril enz.
Terug naar onze problemen met die djihadisten. Ze vertonen een absolute afwezigheid van “sympathie” (om de term van Darwin te gebruiken, wij hebben het vandaag eerder over “empathie”). Betekent dit een terugval naar een diepere “dierlijke” natuur? Ik denk het niet. Een zogenaamde onderdrukte en wrede menselijke natuur verklaart volgens mij de misdaden en wreedheden van I.S. niet en ook niet al die andere wreedheden en misdaden uit de geschiedenis van de mensheid (de nazi misdaden, de misdaden begaan in de naam van het socialisme…).
Er bestaat geen gen en geen biologische basis voor moord door onthoofding, er bestaat geen gen dat iemand meer geschikt maakt voor het folteren van medemensen, de genocide van de Tutsis door de Hutus steunde op geen enkele “biologische” basis voor haat die tussen beide groepen. Ik geloof ook niet dat we, zoals Patrick Tort in een onlangs gepubliceerd interview beweert (4), er moeten rekening mee houden dat een oudere dierlijke aard van de mens opnieuw kan tevoorschijn komen (iets was in de biologie “atavisme” wordt genoemd) onder bepaalde omstandigheden.
Ik denk integendeel dat de huidige crises en recente gebeurtenissen een sociale oorsprong hebben en moeten verklaard worden door een analyse van de geschiedenis van sociale onrechtvaardigheid die aan de grondslag ligt van deze verschijnselen.
In de discussie over de begrippen “natuur” en/of “cultuur” moet elke simplistische redenering worden vermeden. Het is dankzij de natuurlijke selectie, een biologisch verschijnsel, dat de sociale “instincten” en het rationele denkvermogen van de mens is toegenomen. Zo is een soort sociale ontstaan van steeds groter wordende menselijke gemeenschappen. De mens moet zowel binnen het kader van de natuur als tegenover de natuur worden gesitueerd. De moraal is zeker een product van de natuurlijke selectiemechanismen dus van de biologische evolutie. We hebben geen metafysische of religieuze concepten nodig om de ontwikkeling van die moraal te begrijpen.
Noten:
1) Het artikel van G. Achcar en Ahmed Shawki is verhelderend:Paris attacks on Charlie Hebdo and a kosher supermarket: What caused the killings? Te vinden op
http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article34254
2) Nederlandse vertaling uit 2002 Amsterdam, Nieuwezijds
3) Nederlandse vertaling uit 2000 Amsterdam, Nieuwezijds
4) P. Tort, Sexe, Race & Culture, Paris, Textuel, 2014. ISBN 978-22-84597-494-4
