Dat rond de vierde verjaardag van het massaprotest op het Tahrirplein de Egyptische dictator Hosni Mubarak vervroegd vrij lijkt te komen, roept de vraag op wat er nog over is van de revolutie.
Miljoenen mensen overspoelden het Tahrirplein op 25 januari: oud, jong, vrouw, man, islamisten, socialisten. ‘Het volk wil de val van het regime’, en vooral: “‘esh, houriya, ‘adala ishtama3iye”. Deze eis, Bread, Freedom, Social Justice is de titel van een nieuw boek over de Egyptische revolutie, door Mostafa Bassiouny en Anne Alexander. Alexander is sociaal wetenschapper, en betrokken bij de internationale MENA solidariteitscampagne; Bassiouny is journalist, en Revolutionair Socialist in Egypte.
Talloze boeken zijn verschenen over de sociale media die de revolutie internationaal een gezicht gaven, die ons in Nederland op de hoogte hielden van de laatste ontwikkelingen. Dit boek belicht een andere belangrijke kant. Een belangrijke kracht achter de revolutie in Egypte waren de arbeiders. Zij zetten het regime al jaren onder druk met stakingen en protesten. In 2008 hielden arbeiders in Caïro een grote staking voor verbetering van werkomstandigheden en hoger loon. In het boek wordt deze staking gezien als voorbode van, en opstap naar de massademonstraties in januari 2011.
Het boek begint met een overzicht van het neoliberalisme in Egypte. Toen Anwar Sadat in 1970 Gamal Abdel Nasser opvolgde als president, opende hij de Egyptische economie en ging een pro-westerse koers varen. Dat ging hand in hand met de opkomst van de arbeidersbeweging. Een golf van privatiseringen bracht hele industrietakken, zoals de katoenproductie, in de handen van een nieuwe elite. Die brak met het nasserisme, dat een ‘onafhankelijke’ nationale economie voorstond ten bate van de massa’s.
Als onderdeel van zijn neoliberaal beleid probeerde Mubarak de subsidie af te breken op cruciale levensmiddelen als brandstof en brood. Toen het protest tegen dit soort maatregelen zich vertaalde in stakingen in januari 2011, was Mubarak binnen enkele dagen weg.
Collectieve actie
Verfrissend is de benadering van de periode van 2012 tot 2014, tijdens de contrarevolutie. Een week na de val van Mubarak brachten arbeidersorganisaties een verklaring uit met ‘de eisen van de arbeiders van de revolutie’. Daaronder waren een hoger minimumloon, meer vrijheid om te protesteren en te organiseren. Ook daarna bleven arbeiders de strijd aangaan. Ze wisten dat het gevecht nog niet gewonnen was.
De strijd ontwikkelt zich in golven. Uit een tabel in het boek blijkt bijvoorbeeld dat in maart 2012 nog 82.000 arbeiders actief meededen aan acties, wat in september was toegenomen tot meer dan 500.000. Op een unieke manier laat het boek zien, niet alleen hoe de vakbonden een rol hebben gespeeld in de revolutie maar ook vice versa: hoe de vakbonden zijn veranderd door de revolutie.
In de periode 2011-2014, in de nasleep van de opstand, nam Sisi wraak op Moslimbroeders en revolutionairen: honderden werden vermoord of opgesloten. Ook de eis van gerechtigheid is daarom onderdeel van de strijd.
De auteurs schrijven dat de arbeidersbeweging en vakbonden in Egypte nog steeds de kracht hebben om een dreiging te vormen voor het Egyptische regime. De politieke vertegenwoordiging van de arbeidersorganisaties is nog een probleem, schrijven Bassiouny en Alexander. Arbeiders misten een eigen politieke stem, een stem voor de meest onderdrukte en armste groepen, inclusief henzelf. Dit was een belangrijke beperking in de revolutie en de periode die daarop volgde. Op politiek vlak bleven ze daarom van anderen afhankelijk. In plaats daarvan zouden ze zelf de leiding kunnen nemen. Daarvoor zouden ze een visie moeten ontwikkelen welk nieuw Egypte ze willen creëren en hoe ze daar naartoe kunnen werken: een Egypte met brood, vrijheid en sociale gerechtigheid voor allen.
Hoewel dit soort boeken mensen vaak afschrikt, is het verrassend makkelijk te lezen. Het is overzichtelijk en je kan makkelijk van hoofdstuk naar hoofdstuk springen. Verhelderende grafieken ondersteunen de tekst. De schrijvers willen dan ook dat mensen buiten de academische wereld het boek lezen en geïnspireerd raken door de lange strijd van de arbeidersbeweging in Egypte. Ze maken duidelijk waarom we onze ogen gericht moeten houden op deze beweging, die nog steeds een cruciale rol heeft in de protesten in Egypte.
Mostafa Bassiouny & Anne Alexander, Bread, Freedom, Social Justice: Workers and the Egyptian Revolution, Zed books / 256 pagina’s / €25,95
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.
