Der Staat gegen Fritz Bauer is geen epische biopic (1) over de successen van de procureur-generaal die Adolf Eichmann, de organisator van de Holocaust, opspoorde en het tweede Auschwitzproces leidde. Het is daarentegen een donkere film over de Duitse Bondsrepubliek van na de Tweede Wereldoorlog waar onder meer een straffeloosheid voor de gepleegde misdaden tegen de menselijkheid, een blijvend antisemitisme, een groeiend anticommunisme en een institutionele homofobie botvierden. Fritz Bauer moet in deze verstikkende omgeving meer dan eens letterlijk en figuurlijk een raam openen om naar frisse lucht te happen.
De film gaat niet over het tweede Auschwitzproces waarbij nazi’s in Frankfurt werden vervolgd en veroordeeld, maar wel over hoe het Duitse staatsapparaat erin slaagde om tegen te houden dat SS-Obersturmbannführer Eichmann voor een Duitse rechtbank zou berecht worden. In het Duitsland van na WOII heersten vroegere nazi’s in de politie- en veiligheidsdiensten en in het gerecht. Zij vreesden dat er meer koppen zouden rollen indien Eichmann in Duitsland zou berecht worden en spreken. Het plan van Bauer om deze inlichtingendiensten te omzeilen door Eichmann in Argentinië te laten ontvoeren door de Mossad en daarna te laten uitleveren aan Duitsland mislukt omdat ook de regering Adenauer zich rechtstreeks bedreigd voelde. Adenauers belangrijke staatssecretaris Hans Globke zou namelijk zelf in opspraak kunnen komen voor zijn rol bij de Endlösung waardoor men “van Bonn tot Washington” verkoos om Eichmann in Israël te laten berechten en ophangen.
Maar de film gaat over nog meer dan de straffeloosheid van belangrijke nazi’s. Een tweede centraal thema is dat van de institutionele homofobie in Duitse Bondsrepubliek. “De jood is homo”, weten de veiligheidsdiensten over Fritz Bauer, wanneer ze op zoek zijn naar een legaal motief om hem uit zijn functie als procureur-generaal te ontzetten.
De kwestie wordt door filmmaker Lars Kraume naar de voorgrond gebracht door Bauers fictieve assistent Karl Angermann tot tweede hoofdpersonage te maken. Angermann is homo en wordt als procureur met de homofobe staat geconfronteerd wanneer hij een jongen moet vervolgen voor wederzijdse masturbatie. Deze seksuele interactie werd bij wet strafbaar gemaakt onder het Nazi-regime en de wet werd behouden in de Bondsrepubliek omdat ze geen specifiek nazi-karakter zou hebben.
De twee protagonisten van het verhaal vinden elkaar rond dit thema en Bauer geeft zijn jongere collega als raad mee om omwille van het grote gevaar geen seksueel contact te onderhouden met mannen. Angermann wordt echter verliefd op een jongen, waarop de veiligheidsdiensten hem betrappen en onder druk zetten om te getuigen dat Bauer landverraad pleegde door samen te werken met de Mossad.
Een ander wederkerend thema in de film is dat van chantage en verraad. Dossiers over te vervolgen nazi’s verdwijnen van Bauers eigen bureau, de veiligheidsdiensten bespioneren Bauer om hem te pakken op een zware fout zoals homoseksualiteit of landverraad, Bauer bedreigt de nazi Schneider die bij Mercedes-Benz met vervolging om zo informatie over Eichmann in Argentinië te bekomen, de Mossad verraadt Bauer door Eichmann niet uit te leveren aan Duitsland, enzovoort. De film combineert door dit duistere politieke klimaat de spanning van een thriller met tegelijkertijd de machteloosheid van een drama.
Der Staat gegen Fritz Bauer is een grote aanrader voor politieke activisten en voor al wie geïnteresseerd is in geschiedenis, politiek en een goede film. De belangrijke radicalisering van de jeugd in Duitsland in de jaren 1960 kan bijvoorbeeld niet begrepen worden zonder te bestuderen hoe de overgang van Nazi-regime naar Bondsrepubliek verliep. En wie werd – na de neergang van de massabewegingen in Duitsland en Europa – in 1977 ontvoerd en in een Brussels pand vermoord door de Baader-Meinhof-Groep? Niet toevallig het vroegere nazi-kopstuk Hanns-Martin Schleyer die het in de Bondsrepubliek schopte tot voorzitter van de Duitse werkgeversorganisatie.
Noot:
1) Om deze reden vinden we de Franse vertaling van de titel, Fritz Bauer, een Duitse held, erg slecht gekozen. De Engelse titel Het volk tegen Fritz Bauer is politiek nog problematischer omdat het staat en bevolking door elkaar haalt.
De film speelt momenteel in de volgende zalen: Actor’s Studio (Brussel) en Cartoon’s (Antwerpen).
