Goethe in Dachau is een nieuwe heruitgave van het fascinerende kampdagboek van Nico Rost (1896 – 1967). Deze in Groningen geboren communistische journalist, schrijver en vertaler zat een deel van 1944 en 1945 gevangen in het concentratiekamp Dachau bij München.
Nico Rost verbleef in de jaren twintig en dertig als literair correspondent in Berlijn en daar vertaalde hij werk van onder andere Anna Seghers, Alfred Döblin, Joseph Roth, Ernst Toller, Ben Traven, Arnold Zweig, Ernest Hemingway en Hans Fallada. Rost werd al in 1933 in Duitsland door de nazi’s opgepakt en verdween in april-mei enkele weken in kamp Oraniënburg. Dat was een van de eerste kampen, ten noorden van Berlijn. In het begin werden er vooral leden van de KPD opgesloten.
In 1942 werd Rost opnieuw gearresteerd in Nederland. Via Scheveningen en Vught belandde hij in Dachau. Rost probeerde in het kamp te overleven door zich te storten op de klassieke Duitse en andere literatuur, voor zover het mogelijk was om daar aan te komen. En door erover te praten en te schrijven op allerlei stukken papier die hij wist te ‘ritselen’.
Vitamine L en T
Ook van anderen, zoals van de bioloog en dichter Leo Vroman in de Japanse kampen, is bekend dat zij zich door lezen, schrijven of tekenen zoveel mogelijk probeerden af te zonderen van de dagelijkse verschrikkingen en van de dwingende herinnering aan hun familie. Op 11 februari 1945 noteerde Rost in zijn dagboek: ‘Wie over eten begint te praten, krijgt steeds meer honger. En degenen die het meest over de dood praten zijn het vlugst gestorven… Vitamine L (literatuur) en T (toekomst) lijken me de beste bijvoeding.’
Vanwege een abces aan zijn been werd hij in een ziekenbarak van het kamp opgenomen. Hier kon hij zich tamelijk vrij bewegen en met medegevangenen praten en discussiëren. Concentratiekamp Dachau werd op 30 april 1945 door de Amerikanen bevrijd. Dachau was het eerste groot opgezette concentratiekamp in nazi-Duitsland, in de buurt van München.
Het was geen echt vernietigingskamp, zoals Auschwitz, maar er werden veel politieke gevangenen en Joden vermoord. Volgens een noot in het boek stierven er van de 206.000 gevangenen zeker 25.613. Rost geeft in zijn dagelijkse aantekeningen dikwijls aan hoeveel gevangenen er die dag weer waren overleden. Aan de vlektyfus, de diarree of de honger, ofwel opgehangen of gefusilleerd door de SS.
De eerste Nederlandse uitgave van Goethe in Dachau verscheen in 1948 bij L.J. Veen. Theun de Vries besprak het boek op 26 juni 1948 in De Waarheid. Nieuwe drukken in het Nederlands verschenen in 1963, 1984 en dus nu in 2015. Rost’s dagboek is vaker bij Duitstalige uitgeverijen verschenen dan in Nederland.
Het kampdagboek begint op 10 juni 1944 en eindigt op 30 april 1945 om zeven uur ’s morgens. Het is een hoogst merkwaardige afwisseling van literaire, politieke, culturele en filosofische beschouwingen over veel verschillende schrijvers (het boek bevat een uitgebreid verklarend notenapparaat) waarover Rost in het kamp leest en discussieert en de dagelijkse wrede werkelijkheid in het kamp.
Rost schrijft ook over de verschillende gevangenen en over hun onderlinge verhoudingen. In het kamp sprak Rost onder andere met Ed Hoornik en Wiardi Beckman, die Dachau niet zou overleven. Hoornik overleefde, net als Rost, Dachau wel. Een maand lang gaven Hoornik, Rost en Van Hasselt na de bevrijding van het kamp een krant uit: De stem der lage landen.
Na de oorlog werd Rost lid en vice-voorzitter van het Dachau-comité, dat in 1961 werd opgericht. Hij schreef ook het boek De vrienden van mijn vader, over de Joden in Groningen. In 1949 was Rost naar de DDR gegaan, maar door allerlei stalinistische verwikkelingen werd hij daar in mei 1951 met zijn vrouw gearresteerd en uitgewezen. Pas in 1965 werd er in Dachau een monument opgericht.
Nico Rost, Goethe in Dachau, Literatuur en werkelijkheid, Dagboek 1944-1945. Uitgeverij Schokland / 272 pagina’s / 24€.
In het Verzetsmuseum in Amsterdam is t/m 25 oktober 2015 de tentoonstelling Geen nummers maar Namen – Nederlandse politieke gevangenen in concentratiekamp Dachau te zien.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.
