«Onze waarnemingen leveren vandaag het bewijs dat een belangrijk gedeelte van de ijskap van het westelijk deel van Antarctica nu in een fase van onomkeerbare achteruitgang is gekomen. We hebben de grens overschreden.” Dat verklaarde de glacioloog Eric Rignot, hoogleraar aan de universiteit van Californië, onlangs in de New York Times (1).
Professor Rignot coördineert het onderzoeksprogramma rond de evolutie van zes gletsjers die uitmonden in de Zee van Amundsen ( aan de westelijke oever van Antarctica). Die regio is komvormig en opent op de oceaan. De rots waarop de gletsjers bewegen bevindt zich onder het zeewaterpeil en vertoont geen oneffenheden die het afglijden van de gletsjers zouden kunnen afremmen. Door de opwarming van het zeewater wordt de ijslaag aan de rand van de kom minder dik. Daardoor kan het ijs dat zich verderop bevindt sneller afglijden naar dieper water, wat het afsmelten ervan versnelt en het gevaar van afbreken van het ijs vergroot ( zie tekening).
Stijging van 1,2 tot 4 meter
De ijskap van westelijk Antarctica is op sommige plekken tot 4 km dik. Het gaat hier dus om enorm grote ijsmassa’s. Volgens het team van prof. Rignot zou het verdwijnen van die zes gletsjers alleen al, het zeewaterpeil in enkele eeuwen tijd doen stijgen met vier voet (1,20 meter): dat verdwijnen zal dan hoogstwaarschijnlijk (most likely) nabij gelegen sectoren van het poolijs destabiliseren waardoor de kans bestaat dat het zeewaterpeil uiteindelijk zou kunnen stijgen tot vier meter.
Deze conclusies worden bevestigd door een andere studie die tegelijkertijd werd gepubliceerd. Ze werd geleid door professor Ian Joughin van de universiteit van Washington en ze bestudeerde één van de belangrijkste van die zes gletsjers, de Twaites gletsjer. Volgens dit onderzoeksteam is het langzaam verdwijnen van Twaites onvermijdelijk en onomkeerbaar. Zelfs wanneer het warme water zich zou verspreiden op een of andere manier, zou dit volgens Ian Joughin “te weinig, en te laat zijn om de ijskap te stabiliseren” en hij voegt er nog aan toe: “er bestaat geen stabilisatiemechanisme”.
Inderdaad, zoals ik net één dag voor het verschijnen van deze onderzoeksresultaten heb uitgelegd (2), is het enige mechanisme waardoor de situatie kan gestabiliseerd worden, en de tendens zelfs kan omgekeerd worden, een nieuwe ijstijd. Maar volgens de astrofysici zal zo’n ijstijd er maar over 30.000 jaar komen…
Al 35 jaar lang werd er voor gewaarschuwd
De waarnemingen van Rignot en Joughin bevestigen de waarschuwingen die al tientallen jaren lang door andere specialisten werden gegeven. Zo stellen de auteurs van het artikel in de New York Times dat het alarmsignaal over de kwetsbaarheid van het poolijs vanaf 1978 werd gegeven door John H. Mercer, glacioloog aan de staatsuniversiteit van Ohio. Volgens Mercer zou de opwarming veroorzaakt door de broeikasgassen de “dreiging van een ramp” betekenen.
Deze prognose werd toen sterk in vraag gesteld. Maar tien jaar later en een jaar na het overlijden van Mercer, werd dezelfde waarschuwing gegeven door de hoofd klimatoloog van de NASA, James Hansen, tijdens een zitting van een commissie van het congres van de V.S.
En nog eens tien jaar later, in 2008, publiceerde Hansen samen met acht andere wetenschappers een artikel waarin de dreiging waarover Mercer voor het eerst had gesproken, in detail werd besproken.
Merder was tot zijn besluit gekomen vertrekkende van een theoretische redenering en op basis van zijn grondige kennis van de kenmerken van het westelijk deel van Antarctica. Hansen en collega’s kwamen tot hun besluiten door het paleoklimaat te onderzoeken. Hun bewijzen zijn indrukwekkend: 65 miljoen jaar geleden was de aarde vrij van ijs; de ijstijd begon in Antarctica ongeveer 35 miljoen jaar geleden; op dat moment werd een bepaalde drempel overschreden van bepaalde parameters inzake de straling van de zon, de weerkaatsing (albedo) van de zonnestralen en de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer; door de geschatte waarden van dezelfde parameters vandaag en in het verleden met elkaar te vergelijken, konden de auteurs besluiten dat we waarschijnlijk die drempel nu in de andere richting zijn aan het overschrijden…
Bevestiging door waarnemingen
Het nieuwe van de studies die nu worden gepubliceerd, ligt in het feit dat ze berusten op waarnemingen en metingen, niet op redeneringen. Eric Rignot gebruikte observaties van satellieten terwijl Ian Joughin een mathematisch model van de evolutie van de Thwaites gletsjer heeft uitgewerkt. Het feit dat deze verschillende methodes tot dezelfde resultaten leiden, met een theoretische uitleg, laat dus geen enkele twijfel meer bestaan over de ernst van de situatie. Maar toch zien we geen enkel element waaruit we kunnen hopen dat de beleidsmakers de juiste conclusies zullen trekken.
Rignot en Joughin bevestigen het mechanisme dat andere onderzoekers al eerder hadden bloot gelegd: het is niet het opwarmen van de atmosfeer maar het opwarmen van het zeewater dat leidt tot het afbreken van de ijskap. De negationisten van het klimaat die in dienst van de petroleum en steenkool lobbies werken, zullen dat natuurlijk als argument aanhalen om rond te bazuinen dat dit alles niets met de klimaatsverandering heeft te maken.
Maar volgens de wetenschappers is de band tussen beide verschijnselen de volgende: boven Antarctica blijft de atmosfeer zeer koud door de zeer sterke winden die rond het continent draaien; die windsnelheden nemen bovendien toe door het groter worden van het verschil in temperatuur tussen Antarctica en de rest van de wereldbol; en die windkracht veroorzaakt een beweging waardoor het warmere water uit de diepte naar het oppervlak wordt getrokken.
Inderdaad, ecosocialisme of barbarij!
De hierboven gegeven schattingen inzake de stijging van het zeewaterpeil ( 1,2 m en bijna 4 m over enkele eeuwen) houden alleen maar rekening met de zes bestudeerde gletsjers en met westelijk Antarctica en haar onmiddellijke omgeving. Maar ook op andere plaatsen worden de ijskappen kwetsbaar, in het bijzonder op Groenland en op het schiereiland van Antarctica – de regio van de wereld waar de opwarming ( en in dit geval is het de opwarming van de atmosfeer) het snelst gaat (0,5°C per decennium). Wanneer al het ijs van die regio totaal zou verdwijnen, zal dit een zeewaterpeil stijging geven van vijf à zes meter. Daarbij moeten we er ook nog aan herinneren dat, volgens professor Kevin Anderson, directeur van een van de meest befaamde studiecentra voor de studie van de klimaatsverandering ( het Tyndall Center on Climate Change Research), het huidige ritme van de toename van de concentratie van CO2 in de atmosfeer, ons tegen het einde van deze eeuw naar een opwarming van 6°C brengt. Volgens Aders Leverman,een van de “lead authors” van het IPCC, zou dit overeenkomen met een stijging van het niveau van de oceanen van een twaalftal meter in de duizend tot tweeduizend jaren die komen (3).
We herinneren er ook aan dat de kapitalistische mechanismen die al twintig jaar lang ( Rio,1992) werden bedacht door de neo-liberalen ( premies, quota’s,uitwisselbare emissierechten, ecotaxen en andere “internalisering van externaliteiten” – die als voorwendsel worden gebruikt voor een gigantische golf van toeëigening van hulpbronnen) niet in staat zijn gebleken de emissies te doen dalen: integendeel, die emissies stijgen nu sneller dan in het begin van deze eeuw!
Die onmacht zal in de toekomst nog toenemen. Om op deze absolute situatie van hoogdringendheid, zoals ze nu wordt bevestigd door de wetenschappers, een antwoorden te kunnen bieden zou het volgende moeten gebeuren: 1°) de emissies van de ontwikkelde landen moeten met minstens 11% per jaar verminderen; 2°) de kapitalistische verantwoordelijken voor deze ramp moeten verplicht worden een gigantische wereldplan van aanpassing te betalen, dat met name inhoudt dat de kuststreken worden beschermd.
Het is onzin te geloven dat dergelijke ambitieuze doelstellingen zouden kunnen bereikt worden binnen het kader van marktmechanismen. Dat kan alleen maar door het fundamenteel in vraag stellen van de kapitalistische accumulatie en door de planning van de ecologische transitie. Om hierin te slagen op een democratische manier en rekening houdend met de sociale rechtvaardigheid, moet de energiesector collectief bezit worden en moet de kredietsector worden onteigend, moet alle schadelijke en nutteloze productie worden opgeheven, moet de productie ( prioritair de landbouw) zoveel mogelijk lokaal gebeuren, moet er vrije toegang zijn tot groene technologie, moet er een nieuwe organisatie komen van de ruimte en van de mobiliteit en moet er tenslotte ook een radicale werktijdverkorting komen zonder loonverlies, met compenserende aanwervingen en verlaging van het werkritme.
Voor wie na ons komt…
Het is niet gemakkelijk om na dit artikel niet te vervallen in een soort “einde der tijden”- catastrofisme. Maar die catastrofe is er inderdaad. Ze is onvermijdelijk. Rignot en Joughin hebben gelijk – en het zou waanzin zijn te denken dat ze ongelijk hebben! – niets kan de ramp tegenhouden en ze is onomkeerbaar … de komende 30.000 jaar. Om die ramp zoveel mogelijk te beperken, moeten de juiste besluiten worden genomen.
We wijzen het nihilisme af van de idioten voor wie de echte natuur, de natuur is zonder de mens. We klagen het misdadige cynisme aan van diegenen die zich eerder het verdwijnen van de mensheid dan het verdwijnen van het kapitalisme voorstellen. We eisen van de wetenschappers dat ze hun ivoren toren verlaten en afdalen naar het sociale terrein. Zonder verpozen luiden we de alarmbel, in onze organisaties, in de vakbonden, overal. Het ecosocialistisch antikapitalistisch alternatief is geen “ideologische” houding maar een dwingende, onvermijdelijke en objectieve noodzaak. Laat ons samen actie voeren om deze noodzaak om te vormen tot een bewustzijn, voor het te laat is.
Zoniet, zal er ons niets anders meer resten dan vergiffenis te vragen aan onze nakomelingen, op de wijze van de Franse dichter François Villon: “Broeders die na ons nog leeft/ Oordeelt niet hardvochtig over ons/ Maar indien jullie medelijden hebt met ons armen/ Dan zal God mededogend zijn voor jullie .”
Noten:
1. «Scientists Warn of Rising Oceans from Polar Melt», New York Times, May 12. http://www.nytimes.com/2014/05/13/science/earth/collapse-of-parts-of-west-antarctica-ice-sheet-has-begun-scientists-say.html?_r =1
2. Toespraak op de meeting van de SAP-LCR, 11 mei. http://www.youtube.com/watch?v=TzR6GkfTBYQ&list=PLWrLel4u0C80hJ8izacfzwrZcNEes0irH
3. http://www.lcr-lagauche.org/plus-de-renouvelables-ou-moins-demissions/
Vertaling: Marijke Colle
