Foto: re-enactment in 1920 van de Russische Revolutie van 1917
Van de Februarirevolutie naar de Oktoberrevolutie
Deze week vieren we de honderdste verjaardag van het begin van de “Februari – revolutie” op 23 februari 1917. (1) In volle Eerste Wereldoorlog trekken de vrouwen van Petrograd de straat op tegen het tsarisme en de oorlog. Dit gebeurt ter gelegenheid van de Internationale Dag van de Werkende Vrouw, een strijddag die 100 jaar later nog steeds wordt gevierd, als Internationale Vrouwenrechtendag, met dit jaar als erg strijdbare inzet een internationale vrouwenstaking!
De vrouwen geven hiermee het startsein voor een massamobilisatie die op enkele dagen komaf maakte de tsaristische autocratie. Vormen van zelforganisatie van arbeiders, arbeidsters en soldaten worden gevormd: de “sovjets” (raden). Het is echter een andere politieke instelling die de macht naar zich weet toe te trekken: de “Voorlopige Regering”, een coalitie van verschillende liberale en gematigde socialistische groepen. Voor een uitgebreider verslag van de Februari – revolutie verwijzen we naar het artikel dat we gisteren publiceerden.
Tussen maart en november groeit de tegenmacht van de sovjets in aantallen, centralisatie en politiek bewustzijn. Na de terugkeer van Lenin uit ballingschap en de verkondiging van zijn April – stellingen, pleit de bolsjewiekenpartij voor “alle macht aan de sovjets” en behaalt vanaf september meerderheden in de raden. Tevens beginnen de voorbereidingen van de machtsovername die zich op 25 oktober (7 november in de gregoriaanse kalender) voltrekt op de openingsdag van het Tweede Pan – Russisch Congres van de Sovjets onder leiding van het Militair Revolutionair Comité van de Sovjet van Petrograd.
De herdenkingen in de Sovjetunie
De Unie van Socialistische Sovjetrepublieken (Sovjet Unie) dankt haar bestaan aan de revoluties van 1917 en hecht daarom veel belang aan de herdenking ervan. De Raad van Volkscommissarissen (de Sovjet – regering) herdoopt het Winterpaleis tot een publiek museum en opent er een tentoonstelling over de geschiedenis van de Revolutie. Ter gelegenheid van de derde verjaardag van de Oktoberrevolutie wordt in 1920 het spektakel “De bestorming van het Winterpaleis” georganiseerd, een historische reconstructie met 100.000 toeschouwers voor het Winterpaleis (zie foto). Op de tiende verjaardag van de Revolutie, in 1927, steunt de regering de productie van de films Oktober van Sergej Eisenstein en De val van de Romanov-dynastie van Esther Shub.
In de stalinistische periode krijgen de herdenkingen de vorm van militaire defilés. Ook wordt de geschiedenis herschreven met de creatie van een persoonlijkheidscultus rondom Lenin en Stalin. Voor de vijftigste verjaardag in 1967 organiseert het regime, inmiddels met Brezhnev als leider, een militair defilé met historische kostuums op het ritme van Mijn geliefde vaderland, een lied dat tien jaar eerder werd geschreven ter gelegenheid van de veertigste verjaardag van de Revolutie, in 1957.
De vijandigheid van Yeltsin
In 1990-1991 bevindt de Sovjetunie zich in staat van implosie. In augustus 1991 maakt de staatsgreep van Boris Yeltsin definitief komaf met de Sovjet Unie en vestigt een neoliberaal regime in Rusland. Daarmee verandert ook volledig de manier waarop naar de Russische Revolutie gekeken wordt en de wijze waarop deze herdacht wordt.
Op de tachtigste verjaardag van de Revolutie, in 1997, herdoopt Yeltsin de feestdag tot “Dag van Harmonie en Verzoening”. Hij beschuldigt de Revolutie ervan een “broederoorlog” te hebben ontketend. “Essentiële menselijke waarden werden opgeofferd in naam van politiek fanatisme. De revolutie heeft ons lange tijd van de internationale gemeenschap geïsoleerd en ons getransformeerd in een vogelverschrikker voor andere volkeren en landen”. Op hetzelfde moment defileren 15.000 leden van de Communistische Partij van de Russische Federatie in Moskou met vlaggen van de Sovjet Unie, portretten van Lenin en Stalin en slogans tegen Yeltsin.
Het nieuwe nationalisme van Poetin
In 2000 vestigt Vladimir Poetin zich in het “Witte Huis” en moet het neoliberalisme van Yeltsin plaats ruimen voor een nieuw nationalisme. Zoals ieder nationalisme heeft dat van Poetin nood aan sterke historische referenties. De eerste en belangrijkste referentie van de nieuwe nationale cultus is de overwinning van het Rode Leger tegen Duitsland in de Tweede Wereldoorlog, voorgesteld (reeds door Stalin) als de “Grote Vaderlandse Oorlog” en jaarlijks gevierd op 9 mei.
Het nieuwe relaas gaat echter eveneens op zoek naar referenties uit vroegere periodes van de geschiedenis. In november van vorig jaar huldigt Poetin naast het Kremlin een reusachtig standbeeld van Vladimir de Grote in. Vladimir van Kiev introduceerde in 988 het orthodoxe christendom in Rusland. Volgens Poetin dient op het elan van zijn naamgenoot te worden verder gebouwd om “overwinningen te behalen voor de glorie van het vaderland, om het met elke generatie sterker en grootser te maken”. Een maand eerder werd in de stad Orjol een monument opgericht ter nagedachtenis van de eerste tsaar, Ivan de Verschrikkelijke. De enige Russische leider voor Poetin die lof durfde te uiten over Ivan was… Josef Stalin. Stalin besprak de figuur met filmregisseur Sergej Eisenstein die gedurende de Tweede Wereldoorlog een biografische film (zijn laatste) maakte in twee delen.
Foto: het enorme standbeeld van Vladimir de Grote tegenover het Kremlin
Poetin tegenover de Russische Revolutie
De Russische Revolutie stelt een uitdaging voor het nationalisme van Poetin. Enerzijds lag de Revolutie aan de wieg van de Sovjet Unie, een supermacht die de Tweede Wereldoorlog won, wetenschappelijke vooruitgang stimuleerde en de heerschappij van de Verenigde Staten uitdaagde in de bipolaire wereld van de Koude Oorlog. Bovendien is Poetin zelf een kind van het staatsapparaat van de Sovjet Unie. Anderzijds zijn de belangrijkste waarden van zijn bestuur nationale eenheid, grootsheid van de natie en stabiliteit. Daarom verkiezen Poetin en zijn cultuurminister Vladimir Medinsky de viering van de overwinning van de “Grote Vaderlandse Oorlog” veruit boven die van een emancipatorische revolutie.
Toch kan Poetin de honderdste verjaardag van de Revolutie niet helemaal de rug toekeren. De Russische leider beseft al langer dat hij rekening moet houden met de nostalgische gevoelens die leven bij een deel van de bevolking en deed in die zin reeds verscheidene malen genuanceerde uitspraken over zoals: “Wie de Sovjet Unie niet mist, heeft geen hart. Wie de Sovjet Unie terug wil, heeft geen verstand”. In 2016 bekritiseerde hij Lenin voor het verdedigen van “een staat gegrondvest op de volledige gelijkheid tussen nationaliteiten, met het recht om zich af te scheiden van de Sovjet Unie. Dit plaatse een tijdbom onder onze staat.” Hij voegde hier echter aan toe: “ik hield en houd nog steeds van communistische en socialistische ideeën”.
Welke herdenkingen voor deze honderdste verjaardag?
Vandaag en vooral op 7 november zullen we zien voor welk historisch relaas van de Revolutie het regime zal kiezen. Het staat buiten kijf dat het gekozen discours zal moeten overeenstemmen met de gestelde doelstellingen van nationalisme en stabiliteit. Het lijkt in die zin weinig waarschijnlijk dat er belangrijke publiekelijke vieringen zullen georganiseerd worden. Zonder een dergelijk initiatief vanuit de overheid, zal de Communistische Partij ongetwijfeld de rol van organisator van vieringen in de publieke ruimte opnemen.
Een ander soort herdenkingen van de Russische Revolutie verdient eveneens onze aandacht. We kijken erg uit naar de duizenden activiteiten die georganiseerd worden in de culturele, verenigings-, journalistieke en politieke sfeer, en dit niet enkel in Rusland, maar in de hele wereld. 2017 is een jaar van conferenties, filmvoorstellingen, artikels in de pers, uitgaven en heruitgaven van boeken, reizen, kunsttentoonstellingen,… in het kader van de gebeurtenissen van 1917 die de loop van de wereldgeschiedenis veranderden.
Noot:
1) In 1917 gebruikte Rusland nog de juliaanse kalender. In (juliaans) januari 1918 besliste de Sovjet van Volkscommissarissen om de gregoriaanse kalender aan te nemen en zo te breken met de weerstand van de orthodoxe kerk. Ondanks deze modernisering blijft men spreken over de revoluties van “februari” en “oktober” in plaats van die van maart en november.
