In maart 1935 hield de historicus Johan Huizinga in Brussel een voordracht met als titel In de schaduwen van morgen. Hitler zat op dat moment stevig in het zadel en de fascistische ideeën koloniseerden de Europese cultuur. De historicus van de bestseller Herfsttij der Middeleeuwen, was een vijand van het nationaalsocialisme. Twee jaar eerder had hij op een internationale conferentie van de Leidse universiteit de Duitse antisemitische historicus Johann von Leers verzocht op te kramen. De Duitse delegatie vertrok maar kwam een paar jaar later terug, begeleid door eskaders van de Luftwaffe en divisies van de Wehrmacht.
Huizinga’s voordracht begint met de profetische woorden: Wij leven in een bezeten wereld. En wij weten het. Het zou voor niemand onverwacht komen, als de waanzin eensklaps uitbrak in een razernij, waaruit deze arme Europese mensheid achterbleef in verstomping en verdwazing, de motoren nog draaiende en de vlaggen nog wapperende, maar de geest geweken.
Dat er morgen weer onheilspellende schaduwen in aantocht zijn blijkt uit Trumps verkiezing tot president en de groei van het autoritaire, rechtse populisme. Dat we morgen te maken zullen hebben met fascistische regimes is niet waarschijnlijk, maar Trump is in zijn denken en doen een fascist en volgens de historicus Enzo Traverso een fascist zonder fascisme. Ik beledig hiermee geen bevriend staatshoofd want het gaat om een feit.
Hoewel, een feit? Ik kan me vergissen want wat is dat eigenlijk een feit? Trump & C° hebben namelijk een belangrijk bijdrage geleverd aan de kennistheorie, namelijk met het begrip alternative facts (alternatieve feiten). Elk feit kan weerlegd worden door een door de betwister persoonlijk aangevoerd “alternatief feit”. Het op wetenschappelijke (empirische) basis vastgesteld feit moet verworpen worden. Trump hecht geen enkele waarde aan de beweringen van wetenschappers. Dat de temperatuur van de planeet stijgt, dat de ijskap smelt zijn leugens van de klimatologen en verspreid door de meanstream media.Met het subjectieve aan het roer en met Donald als profeet zullen de USA weer groot worden. De totalitaire logica stelt dat enkel de machthebbers het recht hebben om te bepalen wat waar is.
In dezelfde voordracht van Huizinga komt ook deze kennistheoretische kwestie ter sprake, namelijk in zijn kritiek op de levensfilosofie die toen zo populair was en vooral in Duitsland welig tierde. Uit de theologische beslommeringen van Søren Kierkegaard (Deens woord voor kerkhof) distilleerden vooral Duitse denkers een Lebensfilosofie, het vitalisme. Ik denk daarbij aan Arthur Schopenhauer, Friedrich Nietzsche, Henri Bergson, Georges Sorel, Oswald Spengler, Max Scheler en de hooggeroemde nazisympathisant Martin Heidegger. Begrippen als “in-de-wereld-geworpen”, “er-zijn”, “de zijnsverbondenheid van het denken”, “de Wesensschau”, etc. leven nog steeds onder ons. Huizinga:“Het komende geleerde modewoord voor beschaafde kringen zal ongetwijfeld “existentieel” zijn. Ik zie het overal reeds opschieten. Het zal spoedig bij het grote publiek belanden.”
De cultuurhistoricus citeert ene R. Müller-Freienfels die beweert dat ‘het wezen van onzen geest niet ligt in zuiver intellectueel kennen, maar in zijn biologische functie als middel tot instandhouding van het leven’. “De daling van de kritische behoefte, de vertroebeling van het kritisch vermogen, bederf van de functie der wetenschap, het duidt op ernstige stoornis der cultuur. Het vitalisme wil niet dat beproefde kennis ten troon wordt verheven om te beslissen over onze daden. Zijn doel is niet denken en weten, maar leven en doen!” Trump doet niet anders.
Op een filologencongres te Trier in oktober 1934 betoogde een spreker dat men van de wetenschap geen waarheid moet verlangen maar “geslepen zwaarden”. Toen iemand zijn gebrek aan eerbied voor de nationale (nazi) interpretatie van de geschiedenis duidelijk maakte, werd hij door de voorzitter berispt “wegens gebrek aan subjectiviteit”, en dit op een “wetenschappelijk” congres! Wat doet Trump? Hij berispt, voert alternatieve “feiten” aan, beledigt wie niet naar zijn pijpen danst en brult “you’re fired!”
