Matteo Renzi volgt Enrico Letta op als premier van Italië. “La stafetta”, een estafette, tussen twee figuren van dezelfde partij, de Partito Democratico (PD). Daarmee zet die PD, die doorgaat voor de grootste partij ter linkerzijde, een nieuwe stap naar rechts. De PD ontstond uit de fusie van twee erfenissen, die van de communistische PCI en die van de christendemocratie. Sinds haar oprichting in oktober 2007 is die PD steeds meer naar rechts opgeschoven. Tien maanden geleden vormde ze een “grote coalitie” met de rechtse partij van Silvio Berlusconi.
Letta en Renzi komen beide uit de christendemocratie, daar waar de PD tot voor kort overwegend werd gedomineerd door erfgenamen van de PCI. Na de verrassende parlementsverkiezingen van februari vorig jaar, werd Letta na weken impasse naar voor geschoven om een “grote coalitie” te leiden. Het programma, hoe uit de recessie geraken, scheelde weinig van dat wat de kiezers hadden veroordeeld, namelijk het regeringswerk van Mario Monti. Die was in november 2011 onder druk van de EU, vooral vanuit Berlijn, Silvio Berlusconi opgevolgd met een “technocratische regering”.
Grote coalitie
Die kiezers hadden de PD nauwelijks 29 % van de stemmen gegeven. Maar door het eigenaardig kiessysteem had ze daarmee, als eerste, een meerderheid in de Kamer, niet in de Senaat. De winnaar van de verkiezingen, de Movimento 5 Stelle (M5S) van “komiek Beppe Grillo, haalde meer dan 25 % maar weigerde elke samenwerking. “Tutti a casa”, allemaal wegsturen, was hun leuze tijdens de verkiezingscampagne.
En zo kwam men bij de “grote coalitie” terecht. Bij de PDL van Berlusconi kwam het tot een breuk toen Berlusconi in laatste instantie werd veroordeeld voor fraude en van de PD geen gratie kreeg. Hij werd uit de senaat gezet. Maar hij herstichtte zijn Forza Italia, de meeste van zijn ministers volgden niet en richtten sindsdien onder leiding van vice-premier Angelino Alfano het “Nieuwe Centrum” op.
Staffetta
Ten tijde van de “oude republiek”, vóór 1994, volgden de politieke crisissen elkaar op, meestal door onderlinge ruzies bij de christendemocratie (DC). Die bestond uit diverse clans die afwisselende coalities sloten, wat telkens een nieuwe premier opleverde. Dat gebeurt nu bij de PD met Letta en Renzi.
Renzi, burgemeester van Firenze, verwijt Letta dat de balans van tien maanden regeren zeer mager is, een mening die door drie kwart van de Italianen wordt gedeeld want de recessie houdt aan. Renzi kreeg stap bij stap de PD achter zich. Na een mislukte poging in 2012 om partijleider te worden, lukte dat in december 2013 wel. Hij won met glans de consultatie onder de sympathisanten van de PD, Renzi haalde twee miljoen stemmen.
Dat had vooral te maken met de interne ontreddering bij de PD. Bij de verkiezingen hadden blijkbaar veel potentiële kiezers afgehaakt, veel leden waren al eerder gevolgd. Toen de PD een coalitie met Berlusconi aanging, was voor velen de maat vol. De ontreddering in de rangen van de PD speelde Renzi in de kaart, hij diende zich met een engelengezicht aan als de redder in nood, de man die snel kon handelen, in tegenstelling tot Letta en in tegenstelling tot zijn voorgangers als partijleiders.
Aanval
Na zijn verkiezing ging Renzi snel tot de aanval over. Hij koos het terrein van de kieswet, een zeer omstreden onderwerp sinds de crisis van 1994. Italië experimenteerde met zeer uiteenlopende kiesstelsels, onder meer met de bedoeling om tot een feitelijk tweepartijenstelsel te komen. Maar desondanks blijft het politieke terrein erg verdeeld, een kat vindt er nog steeds haar jongen niet. Nieuwe partijen, fusies en breuken volgen elkaar op.
Renzi ging rechtstreeks met Berlusconi praten. Want al mag die van justitie geen politieke mandaten uitoefenen, Berlusconi vindt dat dit niet geldt voor de functie van partijleider en hij gaat dus ongestoord als baas van Fortza Italia met president Napolitano praten. Renzi sloot een deal met Berlusconi om binnen de weken tot een nieuwe kieswet te komen, een systeem met twee rondes als geen enkele lijst in de eerste 37 % haalt. Wie wint krijgt een meerderheid in het parlement.
Zo wou Renzi bewijzen dat hij wel snel kan handelen, ook op andere vlakken. Letta moddert maar wat aan, laat mij de hand aan de ploeg slaan, aldus Renzi. Letta wou niet wijken, maar Renzi zorgde ervoor dat zijn partij hem niet langer steunde.
De “linkervleugel” van de PD vreest dat Renzi, met steun van rechts, snel wil gaan snoeien in de sociale uitgaven. En dat hij zal ingaan op de eisen van het patronaat om de arbeidsmarkt verder te versoepelen, zoals dat eufemistisch luidt. Terwijl die arbeidsmarkt voor jongeren al overwegend bestaat uit tijdelijke contracten, deeltijdse arbeid, interimwerk. Renzi kreeg trouwens vooraleer hij in de aanval ging, uitdrukkelijk de zegen v an de Confindustria, het Italiaans patronaat.
Diep ontgoocheld
Het is vooral onder de mensen met precaire contracten en dus een precair bestaan, dat M5S (de Vijfsterrenbeweging) zijn kiezers haalt. Grillo mag dan al, samen met goeroe Gianroberto Casaleggio, de M5S erg autoritair leiden en aan de lopende band mensen uitsluiten, de aanhang blijft tamelijk stabiel. Vooral mensen die het erg moeilijk hebben de eindjes aan elkaar te knopen, en dat zijn er steeds meer, hebben oor naar de roep van “tutti a casa”, naar op zijn minst duidelijke taal.
Ze hebben oor naar de aanvallen op de Europese Unie en de euro. Want al was Italië tot voor kort een zeer eurofiel land, waar de EU nauwelijks of nooit in vraag werd gesteld, nu bestaat de kans dat eurofobe lijsten bij de EU-parlementsverkiezingen een meerderheid van stemmen halen (onder meer M5S, Lega Nord en Forza Italia). Inzake immigratie houdt M5S zich op de vlakte. Grillo is voor de strenge wet Bossi-Fini van 2002 die o.m. illegale immigratie strafbaar stelt. Zijn basis is ertegen, maar de meeste van zijn kiezers voor.
Tsipras
M5S rechts? “Het is dank zij ons dat Italië geen beweging heeft zoals het fascistische Gouden Dageraad in Griekenland”, weert Grillo zich. Italië heeft echter ondanks de zware crisis ook geen links Syriza zoals in Griekenland.
Komt het heil voor links uit Griekenland? Alexis Tsipras, leider van Syriza en kandidaat van Europees radicaal links voor de hoogste post van de EU, Commissievoorzitter, is onlangs in Rome geweest om een linkse lijst rond zijn kandidatuur te lanceren.
Radicaal links staat wel erg zwak in Italië, het is totaal ontredderd sinds de regeringsdeelnames in de regeringen van Romano Prodi. Bij de parlementsverkiezingen kwam radicaal links er gewoon niet aan te pas. Nu bestaat de hoop dat links zich kan hergroeperen rond Tsipras’ kandidatuur. Het is wel tekenend voor de crisistoestand van links, dat het niet in staat is uit zichzelf te herrijzen. Het zou normaal toch links moeten zijn dat die miljoenen mensen in precaire toestand aanspreekt, nu is het een dubieuze Vijfsterrenbeweging waarvan ze heil verwachten.
