De Verenigde Staten zeggen het klimaatakkoord van Parijs op, ze annuleren alle maatregelen die door de VS werden genomen in uitvoering van dit akkoord en trekken zich terug uit het Groene Klimaatfonds. Dat zijn de belangrijkste beslissingen die Trump uiteindelijk heeft aangekondigd op 1 juni.
Ze zijn het rechtsreeks gevolg van de verkiezingsbeloften van de nieuwe president. De laatste maanden hadden sommige waarnemers gehoopt dat Trump een andere toon zou aanslaan, maar dat is dus niet het geval. Integendeel, zijn toespraak in de rozentuin van het Witte Huis droop van een verontrustende nationalistische en populistische demagogie. “What did you expect?”, zoals de reclame zegt…
Slachtofferrol en nationalisme
Volgens Trump is het akkoord van Parijs niets anders dan een bedrieglijk akkoord dat aan de VS werd opgedrongen. “Het akkoord van Parijs gaat niet over het klimaat, zegt hij, het gaat om het financiële voordeel dat sommige landen tegenover de VS hebben gekregen. De rest van de wereld heeft geapplaudisseerd toen wij het akkoord tekenden. Ze waren gelukkig om de simpele reden dat wij een zee , zeer groot economisch nadeel ondergaan.”
De president beschrijft met een apocalyptisch beeld de gevolgen van het akkoord en hij stelt dat dit 2,7 miljoen banen en 3.000 miljard dollar zou kosten aan de VS wat voor de burgers een verlies aan koopkracht tot 7.000 dollar per jaar zou betekenen. Verder gaf hij een reeks cijfers over de daling van de activiteit in de industriële sectoren: “86% in de steenkoolsector” verklaarde hij … Hierbij vergat hij natuurlijk te vermelden dat de sector van de zonne-energie nu al aan 800.000 mensen werk heeft bezorgd (tegenover 67.000 voor steenkool) en dat hier meer banen worden gecreëerd dan het verlies aan banen in de steenkoolsector.
Voor Trump is het simpel: die arme Amerikaanse burgers zijn te eerlijk, ze zijn het slachtoffer van groot onrecht, uitgewerkt door alle andere landen van de wereld. Het opzeggen van het akkoord is dus een daad van elementaire soevereiniteit en nationale waardigheid: “De staatshoofden van Europa en China zouden niet meer inspraak mogen hebben in de politiek van de VS dat de burgers van de VS zelf. Wij willen niet door de rest van de wereld worden uitgelachen. Dat zal niet gebeuren.”
Populistische demagogie en veiligheid
Trump nam opnieuw de toon aan van zijn verkiezingstoespraken waarbij het tijdens heel zijn toespraak sociale demagogie gebruikte. Alsof zijn regering van miljardairs zich tot doel stelt waardige banen en een goed inkomen te verschaffen aan de arbeid.st.ers van Detroit en Pittsburgh, alsof het akkoord van Parijs geld en banen wegnam van de arbeid.st.ers in de VS om het elders uit te delen.
“Het akkoord van Parijs is onrechtvaardig voor de VS. Het blokkeert de ontwikkeling van schone steenkool (in de VS). China mag honderden steenkoolcentrales bouwen, India mag haar steenkoolproductie verdubbelen, zelfs Europa mag steenkoolcentrales bouwen”. “Wij hebben voldoende energiereserves om alle burgers van de VS uit de armoede te helpen, er zal een mijn heropenen in Pensylvanië” zegt hij, maar omwille van het akkoord van Parijs “blijven miljoenen Amerikaanse gezinnen in armoede leven”.
Centraal thema van deze propaganda is de tewerkstelling. Voor Trump, als goede kapitalist, hangt tewerkstelling natuurlijk af van groei: de hernieuwbare bronnen volstaan voor een zwakke groei, zegt hij, maar niet voor de hypothese van een groei met 3 tot 4%. Dat is precies wat Trump de mensen voorspiegelt met zijn slogan “Make America great again”: een Amerika dat banen schept door muren te bouwen en wapens te produceren.
“Daarvoor hebben we alle vormen van energie nodig, niet alleen de hernieuwbare bronnen”stelt hij.”Zo niet bestaat er een groot gevaar van stroompannes voor miljoenen gezinnen”. En terwijl hij volop populistische demagogie gebruikt, wordt ook nog de kaart van de strijd tegen het terrorisme getrokken.
Trump gaat ervoor: “Eèn miljard dollar hebben de VS al gestort in het Groene Klimaatfonds, met inbegrip van geld dat was bedoeld voor de strijd tegen het terrorisme – niet door mij, door mijn voorgangers” zo beweert hij.
Bijna een oproep tot haat
Trump wil niet weten van het principe van gedifferentieerde verantwoordelijkheid – de kern van de Kader Conventie van de Verenigde Naties over de Klimaatsverandering (UNFCCC) – en ook niet van het feit dat de VS bij de kopgroep zijn van de landen die per inwoner de meeste broeikasgassen uitstoten – ver boven China, India, Brazilië. Dat alles wordt met een nationalistisch gebaar van tafel geveegd, hij verklaart dat, in het kader van het akkoord van Parijs, “China kan blijven doen wat het wil gedurende 13 jaar, terwijl India het akkoord tekende op voorwaarde van miljarden aan hulp.”
Over het Groene Klimaatfonds (beslist op de COP in Cancun om landen van het Zuiden te helpen bij de transitie en adaptatie) durft de president te beweren dat dit Fonds tot doel had “ de rijkdom van de VS weg te nemen om haar onder de ontwikkelingslanden te verdelen”. En hij voegt hieraan toe:”Wij hebben 20.000 miljard schulden, duizenden arbeiders zijn werkloos, steden hebben geen geld om politiemensen aan te werven. Dit geld zou hier moeten geïnvesteerd worden en niet gestuurd worden naar de landen die onze fabrieken en banen hebben overgenomen.”
We zijn niet ver van een oproep tot haat. Een imperialistische haat is het , die voor de arbeid.st.ers in de VS wil verbergen dat het de patroons zijn hun productie verplaatst hebben naar lage loon landen.
Een verschil van 0,2°C?
Over het klimaat zelf zegt de bewoner van het Witte Huis niet veel. Maar we noteren toch deze uitspraak die geen tegenspraak duldt:”het akkoord van Parijs zal maar een verschil van 0,2°C opleveren”. Op welke termijn? Vanaf welk vertrekpunt. Mysterie.
We hebben hier herhaaldelijk gezegd dat het akkoord van Parijs alleen bestaat uit intentieverklaringen. Maar het heeft toch het voordeel – en dat is het enige – dat het een doel stelt: “ver beneden de 2°C grens blijven en de inspanningen verder zetten om de 1,5°C niet te overstijgen”.
De nationale bijdragen voor deze doelstelling (NDC) zetten ons op weg naar een opwarming van 3 tot 4°C tegen het einde van de eeuw. Maar indien we niets doen, zijn we op weg naar een stijging van 6°C. En niets doen, dat is juist wat de VS nu hebben beslist. Het verschil is dus veel groter dan 0,2°C!
Heronderhandelen? Zeker niet!
Trump heeft niet opgehouden het COP21 akkoord aan te klagen, tegelijkertijd verklaarde hij bereid te zijn te onderhandelen over een nieuwe deelname van de VS aan het akkoord of over een “totaal nieuw akkoord” op voorwaarde dat het de VS en zijn burgers niet zou benadelen. Wat is de samenhang van een dergelijk voorstel door een individu dat beweert dat de klimaatsverandering een grap is gecreëerd door China om de Amerikaanse economie schade toe te brengen…
In ieder geval zijn Trump’s beweringen zo sterk, dat zijn voorstel voor nieuwe onderhandelingen totaal ongeloofwaardig is. Naast de “nieuwe groeilanden” en de “ontwikkelingslanden”, heeft de trol van het Witte Huis zich rechtsreeks gericht tot zijn Europese partners: “Wie aan de VS vraagt om in het akkoord te blijven, zijn landen die veel kosten aan de VS door hun handelspraktijken en niet betalen voor het militair bondgenootschap”. Hier is Merkel geviseerd. De spanning loopt echt op tussen Washington en Berlijn.
Hoe moeten we dit alles begrijpen? Er is een grondige analyse op verschillende niveaus nodig en we moeten dus op de feiten nog terugkomen, dit artikel is een eerste reactie.
De vlucht vooruit van een gekwetste trol
Op binnenlands politiek vlak geeft het opzeggen van het akkoord de indruk van een vlucht vooruit vanwege Trump om zich uit een meer en meer onzekere situatie los te maken waarbij er meer en meer stemmen opgaan voor een vervolgingsprocedure (impeachment).
Trump stond voor een moeilijke keuze. Bleef hij binnen het akkoord, dan “normaliseerde” hij (een beetje) als een “verantwoordelijke” president die positief antwoordt op de wensen van de meerderheid van de zakenwereld ( tot en met ExxonMobile en andere energiegroepen!) en die de openbare mening in de VS geruststelde (een meerderheid is overtuigd van en ongerust over de klimaatsverandering). Maar wanneer hij “normaliseerde”, zou hij zijn militante, populistische en reactionaire basis de rug toekeren en een belangrijke troef verliezen bij de Republikeinse verkozenen die hem niet allemaal eensgezind steunen maar toch in meerderheid klimaatontkenners zijn.
Precies omdat hij verzwakt was, heef Trump beslist voldoening te schenken aan zijn basis – in zijn ploeg is die vertegenwoordigd door Bannon, Pence, Pruitt, Session en nog enkelen. Mike Pence gaf de inleiding bij de toespraak en Scott Pruitt gaf er naderhand commentaar op – beiden hebben dit aspect zwaar benadrukt: de president doet wat hij heeft gezegd. ( Pruitt – hij ziet er echt uit als de slaafse dienaar van zijn meester – deed er nog een schepje bovenop inzake populisme door te spreken over de “arbeidersklasse” en door Trump te begroeten als de “kampioen van al wie in dit land werd vergeten”!).
Deze keuze voor zijn basis was waarschijnlijk op korte termijn de minst gevaarlijke voor Trump. Maar op middellange termijn zou de president, door zich terug te plooien op zijn nationaal-populistische “core business”, het gevaar kunnen lopen dat de heersende kringen van het grootkapitaal en hun politieke vertegenwoordigers beslissen zich van hem te ontdoen. De komende dagen zullen meer klaarheid brengen met de hoorzitting van de voormalige voorzitter van het FBI, Comey, in de Senaatscommissie over de inlichtingendienst.
De gevolgen voor het klimaat goed inschatten
De gevolgen voor het klimaat van de terugtrekking van de VS zijn ernstig maar niet dramatisch. De grond van de zaak is immers dat het akkoord van Parijs helemaal niet de catastrofe zal vermijden. Dat betekent niet dat deze opzegging van geen belang is, maar we moeten de schade die Trump veroorzaakt precies schatten. … Zonder het akkoord van Parijs en zijn huidige ondertekenaars, Europa, China en de anderen, te steunen en hen ook de glansrol te gunnen terwijl zij lustig bijdragen tot de klimaatramp.
De uitstoot van de VS vertegenwoordigt 10% van de emissies op wereldvlak. De NDC (nationale klimaatplannen) van Obama hadden tot doel de uitstoot van de VS te verminderen met 26 tot 28% in 2025, ten opzichte van 2005. Die inspanning is nauwelijks groter dan wat de VS ten laatste in 2012 hadden moeten doen indien ze het akkoord van Kyoto hadden getekend. Bovendien realiseerden de maatregelen genomen door Obama maar 83% van die doelstellingen.
Maar dat is nog niet alles. Het ging niet om een echte inspanning: het kwam bijna volledig overeen met de “spontane” vermindering van de uitstoot omdat de grote energiebedrijven van de VS hun investeringen van steenkool hebben verplaatst naar schaliegas – wat minder vervuilend en goedkoper is – en naar hernieuwbare energie. De opheffing van het Clean Power plan en van andere maatregelen van Obama is erger dan het opzeggen van het akkoord, maar het zal de beweging van het kapitaal niet stopzetten.
Gevaar voor een geostrategische uitglijder
Het belangrijkste speelt zich af op het vlak van de geostrategie. De communicatie van Trump rond het klimaat bevestigt dat dit maar een radertje in beweging is. De crisis tussen Europa en de VS wordt scherper, de spanning tussen concurrenten neemt toe. Er is een brede herschikking bezig onder de imperialistische grootmachten, met inbegrip van het uiteenspatten van de NAVO, een hervorming/militarisering van Europa, een toenadering tussen de EU en China, dat alles is vandaag geen, sciencefiction meer.
De heersende kringen van het groot kapitaal willen deze scenario’s niet, maar zoals we stelden in ons artikel “De plaats van het Trumpisme in de geschiedenis”, maken bepaalde elementen het mogelijk dat de situatie oncontroleerbaar wordt voor de protagonisten. En een van die elementen is natuurlijk de politiek van Trump zelf.
Hier moeten we benadrukken dat deze politiek niet simpelweg en rechtsreeks door de bourgeoisie wordt gedicteerd ( honderden leiders van grote bedrijven in de VS hebben Trump onder druk gezet om het akkoord te eerbiedigen, tot en met de leiders van de energiesector) en ook niet door een bepaalde sector van de kapitalistische klasse. Integendeel, er bestaat een dubbele relatieve autonomie die vooral in de context van politieke crises duidelijk wordt: autonomie van de politieke sfeer ten opzichte van de economie en ook autonomie van het individu (Trump en zijn raadgevers) in relatie tot de globale burgerlijke politiek.
Of, anders gezegd, de vlucht vooruit van Trump inzake het klimaat – omdat hij meer kwetsbaar is geworden door het onderzoek over zijn banden met Rusland – zou ook op andere terreinen kunnen spelen, met inbegrip van het militaire. Dat zou zeer ernstige gevolgen kunnen hebben … en het zou de strijd voor het klimaat naar de zoveelste prioriteit kunnen terugduwen. En dit voor alle protagonisten terwijl het klimaat nu echt een hoogdringende zaak is.
Wat te doen? Wat te zeggen?
We moeten ons nu niet vergissen in onze doelstellingen.
Natuurlijk moeten we de politiek van Trump aanklagen, maar eisen dat de VS het akkoord van Parijs toch respecteren, heeft geen zin. Het zou onaanvaardbaar zijn over toegevingen te onderhandelen zodat ze binnen het akkoord zouden blijven. Dat ze dan beter het verdrag opzeggen: hierdoor zal Trump maximaal geïsoleerd worden, het zal een aansporing zijn voor de sociale bewegingen tegen zijn politiek in de VS en het zal verhinderen dat de onzin van de klimaatontkenners internationaal weer aan bod komt.
De doestellingen voor vermindering van de uitstoot, opgesteld door de regeringen die de VS nu aanklagen, moeten radicaal de hoogte in om de opzegging van het akkoord te compenseren maar ook om de kloof tussen het maximum van 1,5°C enerzijds en de nationale klimaatplannen anderzijds, te dichten. Dat moet gebeuren op een sociaal rechtvaardige manier en ook rechtvaardig voor de Noord-Zuid relaties. Hiervoor zijn radicale antikapitalistische maatregelen nodig en niet de “emissierechten” of andere “marktmechanismen”.
Geen steun aan het verdrag van Parijs, geen steun aan de as China-EU. In laatste instantie bewijst de zaak met Trump dat er geen gepast antwoord mogelijk is op de uitdaging van het klimaat vandaag, wanneer men de wetten van het kapitalisme met zijn onuitputtelijke honger naar groei en naar winst, eerbiedigt en een neoliberaal beleid voert dat werkloosheid, armoede en ongelijkheid veroorzaakt.
De verdediging van het klimaat moet gebeuren door de strijd van sociale bewegingen en door het samenvloeien van die acties. We moeten op wereldvlak een beweging van klimaatrechtvaardigheid opbouwen.
Geen goocheltrucs, geen halfslachtige maatregelen: onvoorwaardelijke steun aan de verbintenissen van het Groene Klimaatfonds; stop de grote fossiele infrastructuurwerken; afschaffing van nutteloze en schadelijke (wapens!) productie en van de wegwerpproducten; socialisatie van de energie, het krediet en het water; steun aan lokale en ecologische landbouw en aan voedselsoevereiniteit; radicale arbeidstijdverkorting zonder loonverlies; uitbouw van een publieke sector van het openbaar vervoer en van de isolatie/renovatie van woningen onder de controle van de consument…
Alleen dit soort eisen geeft een antwoord voor de hoogdringendheid en de ernst van de dubbele ecologische en sociale crisis.
