Honderd jaar na de gebeurtenissen in Rusland “die de wereld deden wankelen” lopen er momenteel in Londen twee kunsttentoonstellingen over de Russische Revolutie: Revolution: Russian Art 1917-1932 in de Royal Academy of Arts en Imagine Moscow: architecture, propaganda, revolution in het Design Museum.
Revolution in de Royal Academy of Arts
De tentoonstelling in de Royal Academy of Arts neemt als uitgangspunt de historische tentoonstelling Vijftien jaar artiesten van de Russische Sovjetrepubliek uit 1932 in Leningrad. De visie van de Londense curatoren is dat de kunsten in de Sovjet Unie gedurende vijftien jaar gekenmerkt werden door een geweldige gecombineerde kracht van inspiratie, vrijheid en diversiteit. Stalin maakte hier echter kort daarna komaf mee en verhief het socialistisch realisme tot officiële en enige aanvaardbare kunstuiting. De tentoonstelling van 1932 in het Russisch Staatsmuseum was dan ook “the last call for freedom of the arts”: in vijftien zalen zette ze een zeer originele en diverse avant-garde in de bloemen.
De in Londen tentoongestelde collecties geven overtuigend deze spirit van 1917-1932 weer. We zien er niet enkel de composities van Kandinsky, de geometrische abstracties de suprematisten en allerlei creatieve uitingen van propaganda, maar ook minder bekende revolutionaire kunstuitingen zoals de meer spirituele insteek van Petrov – Vodkin. De avant-garde leeft er bovendien samen met het opkomende socialistisch realisme, met artiesten zoals Deïneka en Samokhvalov. De getoonde thema’s zijn de monumentale propaganda, de rol van machines in de economische vooruitgang, het bouwen aan een nieuwe wereld, een bijzondere aandacht voor de kunstenaars Malevich, Tatlin en Petrov – Vodkin, ruraal Rusland en de landbouwers, de nostalgie voor elementen uit het oude Rusland, het oorlogscommunisme van de burgeroorlog, de Nieuwe Economische Politiek en tenslotte Stalins totalitaire visie op de kunsten.
Het eerste wat ons opviel bij ons bezoek op een weekdag is de grote drukte. Dit succes is zeer begrijpelijk want de tentoonstelling verrast zowel leek als overtuigde marxist door een spectaculair aanbod aan kunstwerken. Terwijl sommigen verrast zullen zijn door de enorme vernieuwing in de kunsten die de Russische Revolutie teweeg bracht, zullen anderen voor het eerst de grote diversiteit binnen de avant-garde ontdekken. Enig minpunt aan de tentoonstelling is de historische uitleg die bij de werken gegeven wordt, waarbij de curatoren zich in de lijn plaatsen van een eeuw burgerlijke geschiedschrijving over de Russische Revolutie met als voorspelbare invalshoeken onder meer een overdrijving van de rol van de Bolsjewieken in de revolutie, een eenzijdige benadering van revolutionair geweld in de burgeroorlog en een bijzondere aandacht voor de desillusie van verschillende artiesten. De genialiteit van de collecties doet echter de historische inhoud van de bezoekersgids snel vergeten. Voor wie een uitstapje naar Londen in de paasvakantie overweegt: Revolution loopt nog tot 17 april.
Imagine Moscow in het Design Museum
Het Design Museum brengt op zijn beurt een tijdelijke tentoonstelling over revolutionaire architectuur in Moskou. We maken er kennis met een reeks spectaculaire projecten waarvan sommigen gerealiseerd werden, terwijl anderen dode letter bleven wegens te megalomaan, maar wel nog steeds tot de verbeelding van architecten blijven spreken: El Lissitzky’s horizontale wolkenkrabbers, Leonidovs Lenin – instituut als kenniscentrum, het Volkscommissariaat voor Zware Industrie, de communale appartementen van Ladovsky als nieuwe vorm van wonen (waarbij reproductieve taken van gezinnen werden overgeheveld naar kantines en crèches), het Paleis van de Sovjets en het Mausoleum van Lenin.
Vergeleken met Revolution is Imagine Moscow een kleine tentoonstelling. Toch slaagt ze erg goed in haar opzet van het in de verf zetten van enkele van de meest uitzonderlijke architecturale projecten van de twintigste eeuw in ’s werelds eerste arbeidersstaat. Imagine Moscow loopt nog tot 4 juni.
Niet alleen de Londense musea, maar eveneens verschillende boekenwinkels besteden trouwens een bijzondere aandacht aan de honderdste verjaardag van de Russische Revolutie. De London Review Bookshop bevindt zich tegenover het British Museum en je vindt er zowel goede literatuur als historische en andere boeken. Een goede linkse politieke boekenwinkel is dan weer Housmans Bookshop nabij de stations King’s Cross en Saint-Pancras met een pluralistisch aanbod aan boeken over de Russische Revolutie.
