Weinig films combineren commercieel succes en positieve recensies met een schijnbaar linkse politieke boodschap in de format van een Hollywood blockbuster. Dit soort films vermijdt juist alle politieke thema’s, hooguit worden de grenzen van een gevestigd genre opgerekt om een breder publiek te bereiken. Binnen deze grenzen is Mad Max: Fury Road een opmerkelijke prestatie, ook al is het niet het schoolvoorbeeld van de ‘feministische film’ die veel fans claimen dat het is.
Wat Fury Road zijn kracht geeft, is dat de film de gebruikelijke ingrediënten van een actiefilm tegelijkertijd ondermijnt en op de spits drijft. Bijna zonder dialoog speelt de film zich af als één lange achtervolgingsscène – maar doet dit met een duizelingwekkende originaliteit en ontroerende karakters. Fury Road toont hoe sterk film een visuele kunstvorm is, een die de kijker kan onderdompelen. Een postindustriële woestijn is niet de meest voor de hand liggende locatie voor een film die kleur gebruikt als communicatiemiddel, maar Fury Road heeft een van de meest levendige kleurenpaletten van recente films. Het is een scherp contrast met de eentonige en oppervlakkige esthetiek die gebruikelijk is in actiefilms.
Politiek is de film geen bijzonder scherpzinnige kritiek op onze maatschappij en ook biedt de film geen alternatieve blik die de heersende ideologie ontmaskert. Daarom zou ik ook willen betogen dat dit in technische zin geen ‘feministische film’ is. De film toont een nogal directe en primitieve patriarchie, één waarin vrouwenlichamen dingen zijn die als eigendom bezeten of weggeworpen kunnen worden. Er zijn zelfs ondertonen te vinden van het soort selectieve gebruik van feminisme dat bijvoorbeeld zichtbaar is in imperialistische interventies als die in Afghanistan.
Maar deze ondertonen worden volledig ontmanteld door de structuur van het verhaal. Dit is niet een verhaal over mannen die van buitenaf als redders komen, het is een verhaal van een groep vrouwen die zichzelf bevrijden en toevallig onderweg enkele mannelijke bondgenoten tegenkomen. De hoofdlijn van het verhaal is hoe Furiosa (Charlize Theron) het meest waardevolle bezit van krijgsheer Immortan Joe (Hugh Keayes-Byme, ‘Toecutter’ in de oorspronkelijke Mad Max film) – een groep van klaarblijkelijk genetisch pure vrouwen die als fokvee gebruikt worden – op weg neemt naar bevrijding, een weg waarvan ze hopen dat die zal leiden naar ‘de groene plek’.
Een dergelijke zoektocht naar een utopisch elders is een veelgebruikt motief. In hedendaagse films komt deze tocht vaak tot een cynisch einde en loopt de droom op bevrijding dood in desillusie. Minstens één filosoof heeft deze vorm van cynisme bestempeld als een ideologisch sluitstuk van de hedendaagse sociale orde. In deze film vervliegen de dromen van een ‘groene plek’ en ondergaat Furiosa een crisis van vertrouwen in haar eigen visie. Op dit moment zien we het enige afgeronde voorbeeld van heroïsme van Max: hij stelt een revolutionaire uitweg voor. De ‘groene plek’ was altijd al binnen handbereik, het is het gebied dat geregeerd wordt door Immortan Joe en zijn War Boys. In plaats van elders bevrijding te zoeken, zullen de protagonisten pogen hun eigen wereld te verlossen.
Hier, onder de oppervlakte van het verhaal van vrouwen die zich ontworstelen aan de status van ‘dingen’, ligt de werkelijke politieke inhoud. Het is een verhaal van bevrijding door het verlossen van ’thuis’, in plaats van te hopen op een beter en vaag ‘elders’. In deze zin daagt de film de heersende ideologie uit, alhoewel op een manier die meer verborgen ligt in de inhoud (de vorm van de film is vrij standaard – maar technisch bijzonder kundig uitgevoerd). Als de bevrijde vrouwen vragen: ‘wie heeft de wereld gedood?’ is de implicatie dat de verantwoordelijkheid ligt bij de mannen die pogen een karikatuur van de oude wereld te scheppen door de overgebleven levensmiddelen te concentreren in de handen van een (letterlijke) patriarch.
Sommige mensen doen deze politieke inhoud af als een marketing strategie van regisseur George Miller en Warner Brothers, maar doet dit er eigenlijk toe? Als het zo is dat de reactie van antifeministische ‘Mens Rights Activists’ mensen naar de film gelokt heeft, dan is dat een duidelijke blijk van een veelbelovend, wijdverspreid feministisch bewustzijn. Ongeacht de marketingstrategie van de vrouw-gerichte inhoud van de film, is dit een actiefilm die draait om vrouwelijke protagonisten, een film die beïnvloed is door een groeiend feministisch bewustzijn in delen van de bevolking. En daarmee is het een hoopgevend teken dat het genre in positieve zin aan het veranderen is.
Maar de politiek is niet de reden om deze film te gaan zien (het kan wel de reden zijn om er op websites over te lezen). Redenen om deze film te zien, zijn de adembenemende beelden, de ontwikkeling van de karakters, de fascinerende cinematografie en de opwindende post-apocalyptische setting. Langs een politieke meetlat leggen is een waardeloze manier om kunst te beoordelen – en elk kunstwerk dat tot een enkel concept teruggebracht kan worden, hoe prijzenswaardig ook, is problematisch.
Nee, wat de nieuwste Mad Max zijn kracht geeft is hoe de film met kop en schouders uitsteekt boven concurrerende actie-avonturen. De film is wel vergeleken met een stomme film en de stijl doet denken aan dat tijdperk. Om effectief te communiceren in stomme films, en in speculatieve fictie, is overdrijving noodzakelijk. In deze context krijgen vlammenwerpende gitaren en jonge mannen die zichzelf wit verven – een over-the-top metafoor voor blank-zijn – voor ze ten strijde trekken tegen een groep van helden geleid door een androgyne vrouw met een cyborg-arm gewicht.
De film heeft zijn zwakheden, ongetwijfeld. Een esthetische keuze die vanuit feministisch perspectief twijfelachtig is, is dat de (ex-)echtgenotes hun witte jurken blijven dragen. Die jurken lijken nogal onpraktisch te zijn en een blijk dat, in ieder geval mentaal, de vrouwen nog niet volledig gebroken hebben met hun verleden van onderwerping (de film behandelt deze spanning wel, ook al komt dit niet zo tot uiting in de visuele presentatie). En veel mensen zullen wat meer Max gehad willen hebben in deze film. Net zoals de recente Godzilla film bekritiseerd is vanwege een gebrek aan focus op de titelpersoon. Persoonlijk vind ik de setting van een post-apocalyptische woestenij uitgeput door de eindeloze recycling in spektakelstukken die deze gebruiken als verbeelding van ons gevoel dat in we tegenwoordig, in onze meest neoliberale fase van een neoliberale periode, allemaal betrokken zijn in een gevecht van ieder voor zich.
En toch is Mad Max: Fury Road met afstand superieur aan de concurrentie: de film presenteert grootse thema’s door middel van een visuele presentatie die zowel inzichtelijk als vermakelijk is en is origineel op een manier die andere reboots/vervolgen niet halen. De film is een succes op meerdere niveaus en is een reactie op de gevoeligheid van de cultuurindustrie voor een groei van het esthetische en politieke bewustzijn onder het publiek.
Jase Short is een schrijver en revolutionaire activist uit Murfreesboro, Tennessee. Hij schrijft het blog ‘The Ansible’ voor de website Red Wedge waar dit artikel eerder verscheen. The Ansible richt zich op science fiction, politiek en filosofie. Vertaling door Alex de Jong.
