Films zijn vaak uitermate geschikt om bij weg te dromen. Een film kan een prima uitje zijn naar een andere wereld. Een wondere wereld zonder allerhande dagelijkse beslommeringen. Een wereld ver weg van ons aardse tranendal. Een wereld vol harmonie en gelukzaligheid. Hoera!
Maar een film kan ook prikken en schuren. Een film kan ook wreed wakkerschudden. Ontwaakt! En zeker jij, verworpene der aarde! Ga weer eens nadenken! En doe wat!
Zo’n film is nu The Pervert’s Guide to Ideology van Slavoj Zizek. Een film over en met heel veel fragmenten uit films die je het liefst in slaap sussen. Films die je drenken in een ‘aangepast beeld’ van de werkelijkheid. De boodschap van Zizek is simpel: Droom lekker mee. Doen! Maar wel weer wakker worden!
24 films
In The Pervert’s Guide to Ideology bespreekt Slavoj Zizek in ruim twee uur 24 filmfragmenten. Daar zitten scènes en liedjes bij uit o.a.:
The Sound of Music
West Side Story
Titanic
Triumph des Willens
MASH
Cabaret
Jaws
Full Metal Jacket
A Clockwork Orange
Taxi Driver
The Last Temptation of Christ
Batman – The Dark Knight.
De maakster van de film is Sophie Fiennes. Zij laat Zizek met enige regelmaat zijn fragmenten becommentariëren vanaf de set van de besproken film. Zo zien we Zizek bijvoorbeeld zijn inzichten verkondigen vanuit het bed waarin Robert de Niro heeft vertoeft als Taxi Driver. De al wat oudere baardmans die Zizek is in een dergelijke setting en natuurlijk zonder een spier te vertrekken, dat geeft het geheel af en toe een komisch effect.
Een Grote Ander
Hoewel Zizek niet gespeend is van gevoel voor humor, is hij nou ook niet bepaald een lolbroek. Hij is een serieuze linkse filosoof.(1) Hij is anti-kapitalist, andersglobalist en hij heeft over de hele wereld opgetreden voor Occupy-groepen. Een kernpunt in zijn filosofie is het ontmaskeren van ideologieën. Met andere woorden: het doorprikken van ideeën, beelden en meningen die een bevrijding van uitbuiting en onderdrukking in de weg staan. Daarbij kan het gaan om bewuste manipulaties, maar ook om ondoordachte ‘wijsheden’. Om kleine dagelijkse dingen, zoals ‘Dat is niet mijn schuld’ tot hele grote zaken zoals ‘Het is zoals Het is’ en ‘Dat is in de hand van God’ of – naar believen – ‘Dat komt door Allah, Boeddha, Hitler, Stalin, De Markt, Het Kapitaal, De Overheid’. Een rechtgeaarde revolutionair zal zich volgens Zizek niet proberen te verschuilen achter een Grote Ander, maar op zoek gaan naar oorzaken en naar mogelijkheden om te handelen, te veranderen en vooral te verbeteren. Het blootleggen van de ware werkelijkheid achter verhullende ideologieën is daarbij een eerste stap.
Verrassende inzichten
In elk commentaar bij de fragmenten schenkt Zizek een nieuw inzicht in wat de desbetreffende film ons bedoeld of onbedoeld voorspiegelt. Soms is dat uiterst verrassend. Hieronder volgen drie voorbeelden.
Wie heeft ooit bij The Sound of Music gedacht dat in deze film heel kernachtig wordt aangegeven hoe de katholieke kerk erin is geslaagd om 20 eeuwen te overleven? Zizek wijst op het lied van moeder-overste waarin die een onwrikbaar geloof in God en de orthodoxe kerkregels mengt met een totale tolerantie om de weg van je hart, je verlangen naar liefde en lust te volgen. Orthodoxie alleen zou niemand volhouden. Flexibiliteit is geboden. Het lijkt tegenstrijdig, maar het beantwoordt aan de tegenstellingen waar de maatschappij en de menselijke psyche van is vergeven. En daarom werkt het!
Bij een fragment uit Titanic fulmineert Zizek ziedend tegen regisseur David Cameron, die hij de ‘nep-marxist van Hollywood’ noemt. Achter de romance van een eenvoudige arbeidersjongen met een rijk burgermeisje – en dat moet toch kunnen – gaat namelijk iets anders schuil: het opgebruiken van de energie van het proletariaat door de kapitalistenklasse. De ramp, de ondergang van de Titanic, waarbij híj verdrinkt en zíj wordt gered, versluiert dit gebeuren en houdt de illusie van een klassendoorbraak in stand. Maar, zegt Zizek, zonder ramp hadden ze nog twee weken lekker gevreeën, dan hadden ze ruzie gekregen en zou het burgermeisje de arbeidersjongen hebben afgedankt. En verder zou er niets zijn veranderd. Het ís een interpretatie en zeker iets om verder over na te denken.
Een laatste voorbeeld: Zizek benut een fragment uit The Last Temptation of Christ van Martin Scorsese om te verkondigen dat het christendom eigenlijk een atheïstische religie is. Immers wanneer Christus aan het kruis hangt dan is hij door god en alleman verlaten. Niemand en niets helpt hem. Er bestaat géén Grote Ander. We zijn op onszelf aangewezen. En zo is het!
Pauzes
Het valt (nog) niet mee om een dvd van The Pervert’s Guide to Ideology te pakken te krijgen. Hopelijk komt hij binnenkort hier in de handel. Tot aan november 2013 was deze Engelstalige film zelfs in de bioscopen waar hij werd vertoond niet Nederlands ondertiteld. Hopelijk komt ook dat goed. De film is een breed publiek waard.
Wie er in slaagt een exemplaar op de kop te tikken, doet er goed aan om hem niet in één keer te bekijken. Eén of twee pauzes tijdens de ruim twee uur durende speeltijd zijn warm aanbevolen. Om volop in het voetspoor van Zizek te kunnen blijven meemijmeren.
Noot:
1) Zie ook: Een kennismaking met subversief denken – Alex de Jong. In www.grenzeloos.org van 17 september 2013.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Grenzeloos.
