Ik open het postpakket en lees de lange titel Alexandre Voronski 1884-1943 Un bolchevik fou de littérature. (1) Heb ik een verkeerd boek besteld? Gaat dit over een andere Voronski? Is dat wel de man waarvan ik een biografie wil lezen?
Mijn twijfel betreft het in de titel vermelde jaar van overlijden, 1943. Omdat ik hier eerder al iets over Voronski geschreven heb verwondert dat jaar me. Is die mens niet in 1937 vermoord?
Ik raadpleeg het internet en alle bronnen bevestigen wat ik al weet: 1937 is het jaar waarin deze literatuurcriticus door Stalins beulen terechtgesteld wordt. Waarom schrijft zijn biograaf dan 1943?
Het antwoord vind ik in een ander boek. (2) Daarin gaat de auteur in Rusland op zoek naar documenten betreffende veroordeelde schrijvers. Zelf interesseert me daarin vooral wat hij over Isaak Babel weet te vinden, mijn lievelingsauteur. Dat blijkt niet weinig te zijn. Ik heb er, daar, al een eerste stukje over gepubliceerd, er volgen er nog.
Dit is wat Vitali Chentalinski leest in Babels dossier: ‘Het vonnis werd uitgevoerd in Moskou op 27 januari 1940’. Dat is een openbaring, want elders lees ik: ‘Antonina Nikolaïevna, die nog niet wist dat ze weduwe was, wachtte, hoopte en ging door met het versturen van verzoeken. Men antwoordde haar: “Hij leeft, in goede gezondheid, in de kampen…” 1944, 1945, 1946 gingen voorbij met dezelfde bevestigingen. In 1947 kwam er goed nieuws: Babel zou het daaropvolgende jaar vrijkomen (…)’
‘Hij kwam niet weer in 1948, maar de hoop bleef. (…) Geruchten deden de ronde: iemand had Babel in Kolyma gezien… Of in de streek van Krasnoïarsk… Ze wachtte.’
Veertien jaren gaan voorbij. Stalin sterft. Families beginnen na te gaan wat er gebeurd is: ‘In 1954 vraagt de vrouw van Babel: “(…) ik vraag u zijn dossier te onderzoeken en om zijn lot in de mate van het mogelijke te verzachten”.’ Ten gevolge van deze brief wordt duidelijk dat Babel al lang vermoord is. Hij wordt gerehabiliteerd, maar de datum van zijn dood blijft ook dan nog onduidelijk.
Wat ze met Babel doen hebben ze daar met vele anderen gedaan.
Zegt Chentalinski: ‘(…) van de lijst van gefusilleerden die ik had leren kennen, had ik de data vergeleken met de officiële data van overlijden van auteurs tijdens de terreur, zoals die in de Literaire Encyclopedie vermeld werden. De vervalsing was overduidelijk. Om de waarheid te verbergen noteerden de mannen van de Organen willekeurige data (…) Van wie neergeschoten was zei men dat ze veroordeeld waren tot “tien jaar kamp, zonder recht op correspondentie”, en hun families zochten hen, hoopten en wachtten. En tijdens de eerste rehabilitaties, in ’t midden van de jaren vijftig, behielden de meesters van de wet de schijnheilige en leugenachtige traditie: ze lieten in de certificaten valse data zien en valse oorzaken van overlijden (…). En deze bedenksels worden vandaag geloofd in de encyclopedieën en referentiewerken (…).
Voor de data van overlijden werden veelal oorlogsjaren gekozen, waarmee men de indruk wekte dat die mensen in de oorlog omgekomen waren.
Ik keer terug naar de biografie van Voronski. De indrukwekkende bibliografie waarmee Kastler afsluit leert me dat hij zich omzeggens volledig op Russische bronnen baseert. Komt het daardoor dat hij het overlijden van Voronski verkeerdelijk in 1943 situeert? Zeker weten doe ik dat niet, maar het lijkt er wel op. Ook zie ik dat Claude Kastler professor is aan de Stendhal Universiteit van Grenoble. Er zijn er daar wellicht al voor minder gebuisd.
Noten:
1) Claude Kastler. Alexandre Voronski 1884-1943 Un bolchevik fou de littérature. Grenoble. © ELLUG 2000. 184 pp.
2) Vitali Chentalinski. La Parole Ressuscitée. Dans les archives littéraires du K.G.B. Uit het Russisch in het Frans vertaald door Galia Ackerman en Pierre Lorrain. Editions Robert Laffont, Paris 1993. 462 pp.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op De Laatste Vuurtorenwachter.
