Francisco Louçã is econoom en voormalig woordvoerder van het Bloco de Esquerda (Links Blok). Hij bespreekt de resultaten van de wetgevende verkiezingen van 4 oktober 2015 en de goede resultaten voor het Links Blok. Hij benadrukt het belang van de lessen uit de ervaring van de regering onder leiding van Syriza en het feit dat “men niet kan onderhandelen over een herstructurering van de schuld wanneer men niet bereid is te breken met de euro”.
Intussen werd een akkoord bereikt tussen PS, Bloco en PCP waarbij beide laatsten bereid zijn een PS-regering aan een parlementaire meerderheid te helpen, zonder zelf aan deze regering deel te nemen, in ruil voor het opnemen van een reeks sociale maatregelen in het regeringsprogramma. We komen hier komende dagen verder op terug.
Wat is je analyse van de resultaten van de wetgevende verkiezingen van nu ongeveer een maand geleden in Portugal?
Er waren 43% onthoudingen, wat iets meer is dan gewoonlijk maar we moeten dat relativeren: de onthoudingen stegen doordat er bijna 400.000 Portugese burgers emigreerden tijdens de trojka jaren, onder andere jongeren die wel degelijk op de kiezerslijsten stonden ingeschreven maar niet konden stemmen omdat ze in het buitenland verblijven. De resultaten zijn bekend, de rechtse regeringscoalitie is duidelijk de verliezer (een verlies van 750.000 stemmen of 12% en van 25 parlementsleden; de PSD (sociaaldemocratische partij, rechts) en het CDS (democratisch sociaal centrum, rechts) halen samen minder stemmen dan de PSD alleen in 2011) maar ze blijft toch de grootste politieke kracht.
De PS (socialistische partij) wint 200.000 kiezers en 12 bijkomende parlementsleden maar blijft toch ver achter op rechts (met 7% minder stemmen). De PCP (Communistische Partij van Portugal) wint 4.000 kiezers en 1 parlementslid. Het Links Blok ziet zijn score stijgen met 260.000 stemmen en heeft nu 19 parlementsleden waardoor het Blok de derde partij van het land wordt, na de PSD en de PS maar voor de CDS en de PCP. Het aantal vertegenwoordigers van het Blok is verdubbeld in de districten van Lissabon, Porto en Setúbal en het is ook de enige linkse politieke kracht die erin geslaagd is afgevaardigden te hebben in Madeira, Leiria, Coimbraz en Aveiro.
Hoe evolueerde de politieke toestand in Portugal deze laatste weken na de verkiezingen? Is de beslissing van president Cavaco Silva, die lid is van de PSD (rechts), om aan de rechterzijde te vragen een regering te vormen, hoewel ze in de minderheid staan ten opzichte van de linkse partijen (PS, PCP en Blok) niet een constitutionele staatsgreep ( zoals men hier en daar hoorde zeggen)?
Nee, grondwettelijk gezien is die beslissing van Cavaco Silva normaal. Hij vraagt aan de leider van de partij die de meeste stemmen haalde om een regering te vormen. Natuurlijk helpt hij op die manier zijn partij door het politieke conflict te dramatiseren en hij verlamt ook de regering in het parlement, maar dat is een tactiek op korte termijn. Anderzijds gaan de onderhandelingen tussen de PS en de linkerzijde verder maar het gaat moeilijk.
De PS heeft aanvaard dat de privatiseringen worden stopgezet en dat de verlagingen van lonen en pensioenen worden teruggedraaid. Maar er zijn belangrijke meningsverschillen over het beheer van de publieke schuld en de externe schuld, die bepalend is voor een investeringsbeleid en de tewerkstelling.
Voor de twee linkse partijen ( de PCP en het Links Blok) was een deelname aan deze onderhandelingen de enig mogelijke oplossing, anders hadden ze het behoud van een regering die het beleid van de trojka uitvoerde, mogelijk gemaakt. Maar de PS gaf wel heel weinig garanties voor een alternatieve strategie en daarom zijn de onderhandelingen complex. Het Links Blok houdt zich aan de voorwaarden die het tijdens de verkiezingscampagne had geformuleerd, ze betekenen een belangrijke vooruitgang in de levensomstandigheden van de werkende bevolking en in het gevecht tegen de ongelijkheid.
Wat was de reactie van links en van de vakbeweging op de beslissing van Cavaco Silva? En meer algemeen, overheersen vandaag onverschilligheid en apathie bij de bevolking of is er verontwaardiging? Wat kan er nu gebeuren?
Noch de vakbeweging, noch de sociale beweging heeft momenteel enig initiatief genomen. Opiniepeilingen tonen een sterke steun voor een antisoberheid oplossing en het Links Blok heeft sinds de verkiezingen sterk aan invloed gewonnen maar wat het uiteindelijk resultaat betreft, zijn er nog vele onzekerheden. Wanneer rechts niet in staat zal blijken zijn regering te handhaven, zal er een campagne van intimidatie en van politieke confrontatie worden gevoerd, maar dit standpunt is in het land een minderheidsstandpunt.
Nu al is er in de PS interne verdeeldheid, die PS had tijdens de laatste 40 jaar van democratie nooit met links onderhandeld en dat kan gevolgen hebben voor de uitkomst van het proces. Vertrekkend van de kritiek op de besparingen en de verdediging van lonen en pensioenen oefent links een sterke druk uit.
Het Links Blok heeft zoals je hebt gezegd, zeer goede verkiezingsresultaten behaald. Wat waren de ingrediënten hiervan in de campagne in de media en in de militante tussenkomst? Welke politiek werd er bij deze verkiezingen verdedigd door het Links Blok?
De verkiezingscampagne van het Links Blok was heel gedurfd: zijn woordvoerster Catarina Martins was de enige linkse leidster die aanvaard heeft in debat te treden op de televisie zowel met de premier (PSD) als met de vicepremier (CDS), maar ook met de secretaris-generaal van de PS en van de PCP. Tijdens deze debatten kwam zij als een geloofwaardig alternatief naar voor en werd ze de meest populaire linkse persoonlijkheid van het land.
Maar ze vertegenwoordigde vooral een politiek die een antwoord gaf op de economische en sociale crisis met concrete voorstellen over tewerkstelling, lonen, sociale zekerheid en de herschikking van de schuld. De campagne kreeg ook een grote omvang: met 2000 aanwezigen in Lissabon tijdens de eerste week, en daarna met meerdere duizenden aanwezigen tijdens de bijeenkomsten in de laatste week in Coimbra, Aveiro, Setúbal, Braga en Porto.
Wat was de impact van de Europese crisis rond Griekenland op het politieke leven in Portugal? Welke standpunten hebben de grote machtspartijen (PSD en PS) en ook de PCP ingenomen?
PSD en PS hebben van de Griekse crisis gebruik gemaakt om te bevestigen dat het onmogelijk is niet aan de Europese Unie te gehoorzamen. De PCP heeft afstand genomen van de standpunten van de KKE (de Communistische Partij van Griekenland) en heeft het referendum van juli gesteund, dit in tegenstelling tot hun Griekse kameraden. Globaal is de impact heel belangrijk geweest en de linkerzijde in Portugal heeft de toegevingen van de Griekse regering sterk gevoeld.
De eerste ervaring van machtsuitoefening door Syriza tussen januari en september 2015 heeft een belangrijk debat uitgelokt binnen het Links Blok. Kan je ons hierover meer uitleg geven?
Het Blok heeft eensgezind en coherent gereageerd zowel op de hoop die was gewekt door de overwinning in januari als op de teleurstelling veroorzaakt door de toegevingen. De Griekse crisis heeft getoond dat men een herschikking van de schuld niet kan onderhandelen zonder bereid te zijn te breken met de euro.
Hebben de standpunten van het Links Blok over de EU en de euro belangrijke wijzigingen ondergaan?
Absoluut, door de Griekse crisis heeft het Links Blok een meer kritische houding aangenomen ten opzichte van de chantage en de bedreigingen vanwege de Europese autoriteiten en vanwege Merkel in het bijzonder.
De Portugezen zijn over het algemeen sterk gehecht aan de opbouw van Europa en aan de euro. Hoe is het Links Blok tijdens deze laatste verkiezingen tussen gekomen op dit punt en hoe was de reactie op dat standpunt onthaald?
Bij de Europese verkiezingen van vorig jaar waarbij het Links Blok 5% van de stemmen haalde, had de partij al een zeer kritisch standpunt over de euro en de politiek van de Duitse regering. Tijdens de wetgevende verkiezingen heeft rechts de politieke evolutie van Syriza aangegrepen om het Links Blok aan te vallen, gezien de nauwe relaties tussen de twee partijen gedurende meerdere jaren. Maar het Blok heeft duidelijk stelling ingenomen tegen het Griekse akkoord en het heeft aangetoond dat het nieuwe memorandum irrealistisch en nefast was en links heeft dat antwoord duidelijk begrepen.
De laatste jaren kende het Links Blok een aantal moeilijkheden, er kwamen een aantal splitsingen en minder goede verkiezingsuitslagen tijdens de Europese verkiezingen in 2014. Na het succes bij de Europese verkiezingen van 2009 (10%) en de grote sociale mobilisaties van 2011, was dit voor een buitenstaander moeilijk te begrijpen. Hoe zie je deze moeilijkheden?
De moeilijkheden waren het gevolg van een toenemende verwijdering van de sectoren die het meest aansloten bij de sociaaldemocratie en ook andere groepen ( morenisten enz. (1)). Die evolutie is begrijpelijk in een partij die onder grote druk staat, door de crisis, de politiek van de trojka en haar eigen succes. Uit die splitsingen zijn vier nieuwe partijen ontstaan: MAS en Agir, die een alliantie aangingen met twee rechtse partijen(ze behaalden0,3% ), Livre en Tempo de Avançar die ook onderling een alliantie vormden (ze behaalden 0,7%). Die politieke partijen werden duidelijk afgestraft bij deze verkiezingen en ze zijn op weg zich te ontbinden.
Na de laatste Europese verkiezingen scheen de PCP er beter voor te staan dan het Links Blok. Maar toch maakte zij geen vooruitgang, ze behaalde zelfs minder zetels dan het Links Blok. Hoe verklaar je die stagnatie van een PCP die een centrale rol blijft spelen zeker in de vakbeweging en welke relatie onderhoudt het Links Blok vandaag met de PCP?
Op institutioneel vlak zijn de relaties tussen de twee partijen correct en frequent. In de sociale strijd hangt het af van de sectoren. Voor de PCP, die hoopte op een sterke winst in deze verkiezingen en ook op een verzwakking van het Links Blok, zijn de resultaten nu zeer teleurstellend. Maar toch helpt deze partij om de druk te verhogen op eenheidsfronten.
Hoewel de sociale woede al meerdere jaren niet in grote betogingen uitmondde, toch schijnt ze bij de arbeiders en de jongeren groter te worden. Hoe verklaar je dat het Links Blok niet dezelfde weg volgde als Syriza?
Simpelweg omdat de PS, in tegenstelling tot de PASOK, in de oppositie was en niet in de regering en omdat de sociale strijd in Portugal veel zwakker was dan in Griekenland. De jaren van de trojka betekenden een sociale nederlaag voor de volksbeweging van Portugal.
Noot:
1) De “morenisten” (naar de intussen overleden Nahuel Moreno) zijn een trotskistische stroming die historisch vooral in Latijns-Amerika sterk staat. Na de dood van Moreno kende de stroming een groot aantal splitsingen, waarvan sommige uiterst sectair zijn.
Dit interview verscheen oorspronkelijk in Contretemps, november 2015. Nederlandse vertaling: Marijke Colle.
