De val van Janoekovitsj is geen”’fascistische coup”, maar de samenstelling en oriëntatie van de nieuwe door het westen gesteunde regering van nationale eenheid, dreigt Oekraïne op te blazen. Eenzijdige voorstellingen en complot-denken gebaseerd op slechts een deel van de waarheid, verduisteren de sociale en democratische inzet.
Wat betreft Maidan: dat is een volksbeweging die tegen de partijen in, Janoekovitsj ten val bracht met daartoe geëigende methodes. Meer dan een mobilisatie voor Europa was het een massale beweging tegen de regerende ‘familie’, tegen een oligarchie die steeds repressiever werd en tegen het personeel van dit regime. De vrees bestond dat verdere integratie van dit regime in het beleid van Poetin tot verdere verslechtering zou leiden.
Maar de beweging heeft ook meer gewicht gegeven aan de partij Svoboda, een partij waarvoor de SS nog steeds helden zijn en die op dit moment het ‘Europese Oekraïne’ uitspeelt tegen Rusland. En ook de leden van Pravyi Sektor (Rechtse Sector) wonnen aan populariteit. Dat is een beweging die zijn xenofobie op dit moment camoufleert met rebelse retoriek. De actieve aanwezigheid van extreemrechts in een ideologisch diffuse beweging die vooral werd gedreven door woede heeft links verdeeld en verzwakt.
Maar met de metamorfose van een protestbeweging naar een ‘regering van nationale eenheid’ verandert alles; de partijen die door de Europese Unie erkend worden als gesprekspartners winnen aan belang en zijn maar al te bereid de ultra-liberale EU voorstellen over samenwerking in overweging te nemen. Het project van de EU staat tegenover het Russische streven maar het is ook een bedreiging voor Oekraïne, voor de sociale verhoudingen en de nationale onafhankelijkheid.
Wat betreft Rusland en de Russisch sprekende bevolking; onafhankelijk van de recente gebeurtenissen wilde Poetin het verdrag met Oekraïne wijzigen om de militaire basis in Sebastopol te behouden (deze basis heeft een autonome status binnen de Krim die ook weer een speciale status heeft). Eerst probeerde hij dit te bereiken door een verlaging van de prijs van Russisch gas, nu probeert hij met machtsvertoon te bereiken waar hij sinds 2010 al met Janoekovitsj over onderhandelde; dat Russische troepen hun basis kunnen verlaten om de Krim te controleren en anti-Russische bewegingen tegen te gaan. Poetin riskeert oorlog in naam van het beschermen van de bevolking van de Krim waarvan 60 procent Russisch sprekend is.
Maar de angst, de mobilisaties en de oproepen tot hulp aan de lokale bevolking zijn niet slechts een rookgordijn van Moskou; de eerste daad van de regering van nationale eenheid na de val van Janoekovitsj was het betwisten van de officiële status van de Russische taal in de Russisch sprekende regio’s. Deze stap verhoogde de spanningen, net zoals de toetreding van Svoboda tot de regering. Standbeelden van Lenin worden omver geworpen en de Partij van de Regio’s en de Communistische Partij werden verboden daar waar Svoboda en Pravyi Sektor oprukten. Dit alles maakt deel uit van de verwarring en strijd over historische erfenissen, etiketten en herinneringen. Dit begrijpen is nog niet dit accepteren.
Tegen de valse dilemma’s is een sociale en democratische herstart nodig. Tegen de gepleegde misdaden moet niet worden opgetreden met een verbod op partijen maar met een onafhankelijk justitiesysteem. Het is van beslissend belang dat de racistische en xenofobe ideologieën bestreden worden. De islamitische Tataren van de Krim, gedeporteerd door Stalin en sinds 1991 terug gekeerd zijn veelal pro-Maidan uit angst voor Russische overheersing. Zij worden evenzeer bedreigd door de ideologie van Svoboda aan de macht in Kiev als door Pravyi Sektor dat claimt ‘het christendom’ te verdedigen tegen ‘de boerka’.
Het accent moet gelegd worden op wat de bevolkingsgroepen in heel Oekraïne samenbrengt – onafhankelijkheid en de nationale Oekraïense taal maar ook culturele en linguïstische rechten voor de Tataren en de Russisch sprekende Oekraïners. En sociale rechten zijn essentieel. De rebelse woede moet transformeren in democratisch gemotiveerde burgerbewegingen zoals in Bosnië en de privatiseringen die sociale rechten hebben ontmanteld moeten ongedaan gemaakt worden. Tegen de plannen van het IMF in moet de schuld als niet-legitiem van de hand gewezen worden.
De autonomie en in de toekomst de demilitarisering van de Krim impliceert militaire neutraliteit van Oekraïne. De eenheid van de Krim en het hele land gaan hand in hand met verdediging van sociale en culturele rechten en de strijd tegen fascisme, en tegen Russische en Westerse overheersing.
Dit artikel verscheen eerder op de website van CADTM. Nederlandse vertaling door redactie Grenzeloos.
