Uitgeverij Memogrames en het CarCoB (de Franstalige tegenhanger van het Dacob, het “Archief en bibliotheek voor de studie van het communisme”) gaven onlangs een boek heruit dat in 1967 geschreven werd door Claude Renard, militant van de Kommunistische Partij van België (KPB).
De heruitgave is interessant om verschillende redenen. Vooreerst omdat het werk minutieus de jaren 1914-1921 verhaalt met eerst een aantal donkere jaren (het falen van de Socialistische Internationale tegenover de imperialistische oorlog, het opportunisme van Émile Vandervelde, de oorlogsjaren), maar gevolgd door jaren van hoop en enthousiasme (Oktober 1917, de stichting van de Communistische Internationale in 1919, de eerste bouwstenen van de communistische beweging in België).
Een eeuw na 1917 kunnen slechts weinigen van onze tijdgenoten zich het enthousiasme inbeelden waartoe de Oktoberrevolutie destijds aanleiding gaf, trouwens niet enkel in Europa, maar eveneens bij de gekoloniseerde volkeren die werden aangemoedigd om hun ketens te verbreken.
Het is interessant om vandaag, 16 jaar na het einde van de Sovjetunie, te lezen wat een kader van de KPB 50 jaar geleden schreef en hoe hij dit schreef. In 1967, nog in schok van de pro-Chinese afsplitsing rondom Jacques Grippa, bleef de KPB sterk gekleurd door de stalinistische tradities. Het was op dat moment ondenkbaar dat de auteur de naam van Leon Trotsky (1) in zijn boek zou vernoemen, hoewel deze een belangrijke rol had gespeeld in Oktober 1917. Het heeft dus 50 jaar geduurd opdat Claude Renard naar Leon Trotsky zou verwijzen in het nawoord van deze heruitgave van 2017.
Oktober 1917 heeft belangrijke gevolgen gehad voor de arbeidersklasse in België, niet zozeer wat betreft politieke herschikking (de Belgische communisten hebben nooit de kaap van 1000 leden overstegen in de jaren 1920), maar vooral wat betreft de sociale en politieke verworvenheden. De 8-urige werkdag, het algemeen stemrecht (voor mannen) en de intrekking van het artikel 310 van het Strafwetboek (dat de collectieve werkonderbreking of staking bestrafte) werden verkregen in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog.
Zoals Jean Puissant schrijft in het voorwoord van deze heruitgave van het boek van Claude Renard waren de patronale middens van kapitaalintensieve sectoren zoals Solvay (chemie) en Franqui (bankier) voor de hervormingen en dit in tegenstelling tot de arbeidsintensieve sectoren zoals de steenkoolmijnen en de metaalnijverheid (Société Générale).
Nadat Vandervelde zijn trouw had bewezen tegenover de burgerij en de monarchie door de oorlog (en daarna het Verdrag van Versailles) te steunen, overwoog een deel van de burgerij de voordelen van het bij de macht betrekken van de BWP na de oorlog. In die zin had de toekenning van het algemeen stemrecht niet enkel het voordeel van de weg van de BWP naar de macht te begeleiden, maar ook van tegemoet te komen aan een eis die voor 1914 aanleiding had gegeven tot verschillende algemene stakingen.
Uiteraard wekte de algemene context van de revolutionaire opmars in Europa (Duitsland, Hongarije) onrust op in de rangen van de burgerij en was het dus verstandig om toegevingen te doen. Zeker nadat de straten van Brussel (de enige hoofdstad die bezet werd door Duitse troepen) in november 1918 gevuld werden door revolutionaire soldaten die rode vlaggen hesen en machinegeweren opstelden op de Beurs.
De socialistische revolutie bedreigde België niet in het onmiddellijke, maar, om een dierbare uitdrukking te ontlenen aan Daniel Bensaïd: “De geschiedenis heeft hen in de hals gebeten”. Wanneer een brand dreigt, zijn alle middelen goed om hem tegen te houden. Het algemeen stemrecht werd dus toegekend zonder voorafgaande herziening van de Grondwet!
Het werk van Claude Renard is opgebouwd uit vier hoofdstukken: de deelname van de sociaaldemocratie aan de oorlog, de aarzelende ontwaking van het internationalisme tijdens de oorlog, de internationale draagwijdte van de Oktoberrevolutie en de oprichting van de Communistische Internationale en van de KPB.
Bij het lezen volgen we met aandacht de eerste stappen van het ontstaan van de communistische beweging in België: de Vredesgroep van de SJW van Gent, anarchistische krantjes (De Volkswacht in Leuven, La Révolte in Brussel) die de Belgische arbeiders opriepen om zich te inspireren op het voorbeeld van de Sovjets, de groep L’Ère nouvelle rondom Joseph Thonet in Huy, de enthousiaste deelname van de SJW van Molenbeek aan straatbetogingen van Duitse soldaten.
War Van Overstraeten
Van grotere omvang was de oprichting van de eerste Belgische communistische partij in 1920 rondom War Van Overstraeten die L’Ouvrier Communiste uitgaf en afgevaardigde zou zijn op het 2e Congres van de Communistische Internationale. Aan de andere kant was er Joseph Jacquemotte die actief was in de Bond van Bedienden in Brussel, L’Exploité uitgaf en een linkse stroming trachtte uit te bouwen binnen de BWP. In 1920 hielden de Amis de l’Exploité een congres om zich om te vormen tot stroming, maar ze werden daarop vrijwel direct uit de BWP gestoten. Onder impuls van de Communistische Internationale smeltten de groepen Van Overstraeten en Jacquemotte in 1921 samen om de Kommunistische Partij van België op te richten.
Dit verhaal is te ontdekken in het boek van Claude Renard. Het is ook onze geschiedenis. Want zoals Charles Plisnier in Faux Passeports (2) schrijft over het Congres van de KPB uit 1928 waar de aanhangers van Trotsky werden uitgesloten en één van hen zou geroepen hebben: “Hoe dan ook, deze partij, wij hebben haar gemaakt! Met onze inzet! Het is moeilijk om haar aan hen over te laten!”
Noten:
1) De namen van Zinovjev en Boecharin, nochtans mede-oprichters van de Communistische Internationale, werden evenmin vernoemd in het boek van Claude Renard.
2) Faux Passeports, Charles Plisnier, (Souvenirs d’un agitateur communiste); boek waarvoor de auteur de Prix Goncourt ontving in 1937. Charles Plisnier was afkomstig uit Ghlin, advocaat van beroep en werd in 1928 uitgesloten van de KPB waar hij deel uitmaakte van het Centraal Comité.
Octobre 1917 et le Mouvement ouvrier belge, Claude Renard, Ed. Memogrammes & CArCoB, 2017, 160 p., 19€ (+ verzending). Te bestellen bij CArCob , Kazernestraat 33, 1000 Brussel, carcob@skynet.be.
