Zwarte maandag, zwarte donderdag, nogmaals zwarte maandag, de zwarte dagen volgen elkaar bij de grote Chinese beurzen snel op. De marktprijzen van olie en veel mineralen zakken wereldwijd in elkaar, deels omdat er ongerustheid is over de Chinese economie. Die economische problemen gaan bovendien gepaard met stijgende sociale onrust in China. Niet dat er grote arbeidersopstanden zijn, maar het aantal stakingen en andere massa-acties nam de afgelopen maanden snel toe. De maatschappelijke orde is niet in gevaar, maar dit is zeker niet het moment waarop de Chinese Communistische Partij (CCP) de teugels zal lossen.
Beurzen
De Chinese leiders waren 25 jaar geleden zwaar onder de indruk van de implosie van zowel het Sovjetsysteem als de Sovjet-Unie. Zij hadden aan het einde van de jaren 1970 al gekozen voor een “socialisme met Chinese trekken”, een “socialistische markteconomie” die de deur op een kier zette voor kapitalisme met Chinese trekken. Na de implosie van het Sovjetsysteem keken ze meer dan ooit de kant op van Lee Kuan Yew, de vorig jaar overleden leider van Singapore, die op een autoritaire manier van die staat een ontwikkeld kapitalistisch eiland maakte. Orde en markt, dat was het.
Het “socialistisch karakter” van de ‘socialistische markteconomie’ bestaat er vooral in dat de Communistische partijleiding de grote beslissingen in handen houdt, wat niet altijd in overeenstemming is met marktmechanismen. Zoals nu op de beurzen. Beijing trachtte vanaf de zomer vorig jaar met overheidsingrijpen de beursschommelingen onder controle te brengen. Op twee zwarte dagen gingen de beurzen van Shanghai en Shenzen iedere keer dat de koersdaling op 7% kwam dicht. Maar de “markten” kunnen dat niet aan, de inefficiënte maatregel werd ingetrokken. De “socialistische markteconomie” houdt dus in dat de overheid voortdurend moet schipperen tussen markt en ingrijpen.
Voorspellers
Hoe dan ook, de euforie van een jaar geleden toen China een grote slag binnenhaalde met de oprichting van de “nieuwe wereldbank”, de Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB) is verleden tijd. Nu volgt nagenoeg de hele wereld angstig elk cijfer dat uit China komt, als het slecht gaat in het Rijk van het Midden, laat zich dat snel elders voelen. China staat niet op instorten, maar de voorspellers die nog een jarenlange ongebreidelde groei voorzagen en speculeerden over het zeer nabije jaar waarin China de VS economisch zou overvleugelen, staan voor schut. De socialistische markteconomie ontsnapt niet aan de mechanismen van het kapitalisme met zijn overproductie.
Ondanks de planeconomie is er inderdaad een zeer groot overaanbod in het vastgoed en sommige industriële sectoren. Volgens regeringsbronnen is er in vijf jaar voor minstens 6 biljoen euro uitgegeven aan onproductieve projecten. Er is een ontzaglijke schuldenberg van zowel bedrijven, regionale en lokale overheden als andere. Massa’s ondernemingen zitten diep in de schuld, lang gold dat “the sky the limit was”. Maar stijgende kosten, onder meer door hogere lonen, en dalende prijzen, maakten dat er vooral in de industrie zware verliezen worden geleden.
Het gaat wel om interne schuld, net zoals het geval is in Japan waar in het begin van de jaren ‘90 een enorme zeepbel uiteenspatte. Japan worstelt sindsdien wel met stagnatie en deflatie, maar blijft niettemin een zeer solide economie.
Staken
De vrees van de Communistische Partij is dat de sluimerende sociale onvrede ruimere vormen aanneemt. In 2015 telde ‘China’s Labour Bulletin Strike Map’ 2774 omvangrijke sociale acties, het dubbele van het jaar ervoor. Het gaat hier slechts om massale acties, want daarnaast zijn er tienduizenden kleinere manifestaties uit onvrede over corruptie, vervuiling, justitie, sociale problemen…
Het aantal acties steeg beduidend in het laatste kwartaal van 2015, toen de onrust over de economie steeds groter werd. De arbeiders ondervonden die immers aan den lijve in de vorm van bedrijfssluitingen en niet-uitbetaling van hun lonen.
Het niet betalen van lonen is trouwens de belangrijkste oorzaak voor stakingen en straatacties: meer dan twee derde van alle conflicten hadden daar mee te maken, er werden daarnaast 168 conflicten met eisen voor hogere lonen opgetekend. Vooral in de bouw gebeurt het al jaren dat arbeiders niet worden uitbetaald en dat de aannemer verdwijnt. Omdat die ondernemers vaak (corrupte) banden hebben met politiek en politie, worden ze niet verder lastig gevallen. Nu is dat ook meer en meer het geval in de industrie en de mijnbouw. De bazen voelen zich sterk omdat ze zich beschermd voelen. Wie staakt of de straat op komt, riskeert kennis te maken met de politieknuppel.
Droom
Er zijn de afgelopen weken vooral stakingen in de provincie Guangdong (het uiterste zuidoosten, naast Hongkong) omdat de industriële achteruitgang zich in deze ‘fabriek van de wereld’ het sterkst laat voelen. Alleen al in december waren er 57 conflicten. In korte tijd zijn daar ongeveer 50 advocaten opgepakt, meestal tijdelijk, die opkomen voor de arbeiders. Verscheidene stakingsleiders zijn en blijven gevangen. De politie kiest in de regel (en in opdracht) de kant van de bazen in ‘Rood China’.
Die stakingsleiders hebben niets te maken met de officiële vakbonden. ‘We zullen hier zeker niet iets dulden als Solidarnosc in Polen’, verzekerden Chinese gesprekspartners me in 1982, toen ze fier meldden dat in de “speciale economische zone Shenzhen” de westerse investeerders voorwaarden zouden krijgen die ze nergens anders ter wereld zouden vinden. Waaronder de garantie dat er geen vakbondsactiviteiten zouden zijn…
De acties zijn in de context van China allemaal nog kleinschalig. Maar wat als de “Chinese droom van welvaart”, zoals president-partijleider Xi Jinping hem heeft geschetst, niet uitkomt? Het regime kan prat gaan op zeer grote verwezenlijkingen, maar veel Chinezen, zeker de jongere generaties, hebben ondanks de groeiende ongelijkheden, de verwachting dat hun welvaart blijft groeien. De dienstensector doet dat nog, maar de terugval in de industrie, gekoppeld aan andere problemen zoals de enorme milieuvervuiling en vooral de blijvende corruptie, werpen grote schaduwen over de droom. Xi en de partij zullen er alles aan doen om de “stabiliteit” te handhaven, de dagelijkse repressie bewijst dat.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Uitpers.
