Eten de rijken en de armen hetzelfde? Bepalen onze inkomens ons dieet? Wie heeft vandaag problemen met overgewicht? Alhoewel de vraag naar gezond en voedzaam eten vanuit bepaalde kringen nogal eens misprijzend wordt bekeken, als een “modeverschijnsel”, iets voor “hippies en softies”, toch is de realiteit wel anders dan zulke kortzichtige commentaren doen vermoeden. Ecologische geteeld, lokaal voedsel van bij de boer verdedigen is echt heel “revolutionair”.
Als we het van dichtbij bekijken, merken we hoe het huidige agriculturele model wordt bepaald door de belangen van het kapitaal, door de belangen van grote ondernemingen (de agro-industriële sector en de supermarktketens) die proberen winsten te halen uit zoiets essentiëels als voedsel. Het kapitalistische systeem maakt in haar race om noden in (verkoops-)waren, rechten in privileges om te zetten, voedsel, en zeker kwaliteitsvoedel, tot een luxeproduct. Net zoals het huisvesting enkel toegankelijk maakt voor wie het kan betalen. Eenzelfde lot staat onze gezondheidszorg en ons onderwijssysteem te wachten.
Het is niet enkel de logica van het kapitaal die een impact heeft op onze voeding, ook de onzichtbare hand van het patriarchaat weegt zwaar op dit systeem. Hoe komt het anders dat diegenen die het grootste deel van de voedselproductie op zich nemen, de vrouwen, ook het meest honger lijden? Vergeten we niet dat tussen 60% en 80% van de voedselproductie in het Zuiden door vrouwen gebeurt, volgens de FAO (de Wereldvoedselorganisatie van de VN), maar het paradocaal de vrouwen zijn die het meest honger lijden, wereldwijd 60%. Vrouwen bewerken het land, maar hebben dikwijls geen toegang tot landeigendom, de productiemiddelen of landbouwkredieten. Ik zeg dit niet om ideologische redenen, maar om duidelijk te maken dat wie vindt dat het idee van “goed eten” een ding is van “bobo’s”, bourgeois bohémiens, zoals ze in Frankrijk zeggen, niet verder van de realiteit kan zitten.
Als we de vragen beantwoorden waarmee we begonnen, wordt dit door de gegevens bevestigd. Eten de rijken en armen hetzelfde? Nee. Bepalen onze inkomens ons dieet? Zeker. Een studie van het PAH, het Spaanse platform van mensen die getroffen werden door uithuiszetting, toonde dit zwart op wit aan: 45% van wie uit huis werd gezet had moeilijkheden om voldoende voedsel te kopen om te eten. Het inkomen zet limieten op wat we kopen: bij een lager inkomen vermindert de consumptie van vlees en vis en in verhouding tot de periode van voor de crisis, de consumptie van vers fruit en groenten. Daartegenover is er een toename van de aankoop van minder voedzame, industrieel verwerkte, calorierijke producten, zoals verpakt snoepgoed allerlei: koekjes, chocolade, pastijtjes, cakes. Onze sociale klasse, opvoeding en koopkracht bepalen wat we eten.
Dus, wie heeft er vandaag last van overgewicht? In het algemeen eten diegenen die minder hebben slechter. Als we kijken naar de map van het Spaanse schiereiland wordt dit duidelijk: de regio’s met de hoogste armoedecijfers, Andalusië, de Canarische Eilanden, Castilla-La Mancha en Extremadura, hebben het hoogste percentage mensen met last van overgewicht. In de VS zijn het vooral de Afro-Amerikaanse en Latino-gemeenschappen waar overgewicht voor velen een probleem vormt. De crisis versterkt enkel nog het verschil tussen voedsel voor de rijken en voedsel voor de armen.
Het heerstende agriculturele model in vraag stellen en opkomen voor een alternatief dat de noden van de mensen en het respect voor de grond en de omgeving centraal stelt, is naar de kern van de klassenstrijd gaan. De vakbond van landbouwarbeiders in Andalusië, SOC (Sindicato de Obreros del Campo), onder leiding van Cañamero Diego en Juan Manuel Sánchez Gordillo, geen van beide makkelijk als “kleinburgerlijk” te beschouwen, zijn hierover erg duidelijk. Zij verdedigen een levendig platteland, met werk voor wie het land bewerkt, ten voordele van organische landbouw en een ander consumptiemodel. Dit is een gevecht ter verdediging van “nobodies”, de onderdrukten.
Opkomen voor lokaal geteeld, gezond eten, “direct van bij de boer”, is de meest subsersieve strijd denkbaar.
Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd in Publico.es, 31/10/2014. Nederlandse vertaling: Thomas Weyts.
Foto: Max Liebermann – Kartoffelernte in Barbizon (aardappeloogst in Barbizon), 1874.
