Panama, de Maagdeneilanden, de Seychellen…. en zoveel meer machines waar op grote schaal zwart en grijs geld wit wordt. Wie even rondkeek, kon het al decennia weten. Maar dankzij de Panama Papers zien we duidelijker de omvang van de gemondialiseerde witwas. Hoewel, na de schandalen rond HSBC, UBS en andere wisten we al hoe intercontinentaal witwassen gebeurt. En nu dus de ‘Panama Papers’ die van Reykjavik over Antwerpen tot Beijing en verder voor grote beroering zorgen. Politieke en andere leiders doen alsof ze verrast zijn, terwijl ze het allemaal wisten – of er zelf aan deelnamen. En hun eigen paradijzen – in de EU, in de VS – uit de wind namen.
Verrast?
Verrassend is de scharnierplaats van Panama niet. Panama als een belangrijke draaischijf van fraudegeld, smeergeld, misdaadgeld, het is al decennia gekend. Bij ons met het Agusta-omkoopschandaal van bijna dertig jaar geleden, terwijl het bedrieglijk faillissement van de Banco Ambrosiano 35 jaar geleden wereldnieuws was.
Is de omvang echt verrassend? Niet na alle recente precedenten. In 2008 de affaire UBS, de Zwitserse bank gespecialiseerd in het beheer van zeer grote privéfortuinen die op grote schaal rijken uit de rest van de wereld hielp de fiscus te ontwijken. Alleen al voor enkele Amerikanen ging het om 20 miljard dollar verborgen geld.
In 2013 kwam de grote schok van de “OffshoreLeaks”, ook te danken aan het ICIJ, het consortium van onderzoeksjournalisten dat nu Panama blootlegde. Het ging om 2,5 miljoen uitgelekte documenten over 122.000 offshorebedrijven beheerd vanuit Singapore en de Britse Maagdeneilanden. Die documenten toonden van binnenuit hoe het systeem werkt en hoe grote gevestigde banken ‘onshore’ daaraan medeplichtig zijn (zoals BNP Paribas). In het zog ervan was er ‘ChinaLeaks’ dat aan het licht bracht hoe rond 20.000 Chinese rijken gebruik maken van fiscale paradijzen.
In 2014 kwam Luxemburg in het vizier. ‘LuxLeaks’ bevestigde wat men allang wist: een centrum van hoog-gesofisticeerde ‘fiscale optimalisering’. Opgebouwd onder de politieke leiding van Jean-Claude Juncker in zijn lange ambtsperiode als premier en minister van Financiën, springplanken naar het ambt van voorzitter van de Eurogroep en later voorzitter van de EU-Commissie.
Vorig jaar ‘SwissLeaks’ met rond 20.000 offshorebedrijven en meer dan 100.000 klanten die o.m. via HSBC de weg naar het paradijs vonden.
En nu de Panama Papers, te danken aan echte onderzoeksjournalistiek en vooral aan klokkenluiders die voor de lekken zorgen. En die daarmee risico’s nemen. Terwijl dader Juncker aan de top zit, moet de man die de moed had LuxLeaks uit te brengen op 26 april voor de rechter verschijnen. Hij riskeert tot vijf jaar opsluiting.
Belg worden
Het is ook geen verrassing in de Panama Papers vast te stellen dat diverse vormen van criminaliteit elkaar in deze paradijzen vinden. Fraudeurs allerhande samen met corrupte zakenlui en bewindvoerders en maffiabazen. Soms is het onderscheid moeilijk te maken, vindt men al deze kwaliteiten in één. Zwart, grijs en bloedgeld onder één dak.
Zoals in de persoon van Patoch Chodjev, de tweede rijkste Belg. Hoe deze oplichter uit Kazachstan die nauwe banden heeft met maffiabenden, Belg is geworden, is een ander verhaal waar ze bij de MR van premier Michel meer over weten. De Panama Papers hebben het over minstens 25 vennootschappen op het Caribische Anguilla waar Chodjev een deel van zijn fortuin onderbrengt.
Bovendien wordt steeds duidelijker dat de Belgische wet om mits betaling van een boete de spons te vegen over financiële misdaad, er kwam om Chodjev en co te dienen . Co: dat is ook Alijan Ibragimov, handlanger van Chodjev, die nu ineens ook een Belgisch paspoort blijkt te bezitten. Een maffioso die wel Belg kan worden, terwijl anderen zeer zeer lang wachten.
Plunderaars
Chodjev en co komen uit de ex-Sovjet-Unie. Het is vooral in de gewezen staten van die Unie dat het hedendaagse plunderkapitalisme in de jaren 1990 zo sterk de kop opstak. Na de implosie van de Unie en van het systeem, organiseerden de plunderaars – meestal kopstukken van het oude regime en hun kroost – in een minimum van tijd een gigantische plundering. Zij werden op enkele maanden tijd superrijke kapitalisten, iets waar ze als Sovjetbureaucraat niet durfden van dromen. De grootste plundering van de 20ste eeuw, zei Alexander Solzjenitsyn, Nobelprijs Literatuur.
In die periode kregen we in Rusland en andere ex-staten van de Unie een osmose tussen politiek, gewone business en maffia. Poetin wees die oligarchie begin deze eeuw op haar plaats, buiten de politiek, om plaats te maken voor zijn generatie plunderaars. Die nu in de Panama Papers opduikt.
Hypocrisie
De ministers van Financiën en Justitie van tientallen landen zouden het de komende tijd normaal superdruk moeten hebben met de afwikkeling van de Panama Papers.
Maar of dat zo zal zijn? In China belet de censuur erover te spreken. In Moskou wordt de zaak afgedaan als een complot van de CIA. In Frankrijk stelt men vast dat de vorige minister van Begroting Jerôme Cahuzac (die al eerder aftrad wegens verborgen fortuin in Zwitserland) ook de weg kende naar Singapore, de Samoa eilanden, Panama, de Seychellen… Zijn opvolger Bernard Cazeneuve beloofde bij zijn aantreden in 2013 in de lijn van zijn voorganger te werken. Dat is de lijn van de afbouw van de financiële inspectiediensten: in Frankrijk moeten die diensten het sinds 2000 met tienduizenden minder personeelsleden doen.
Van de Belgische minister Van Overveldt wordt verwacht dat hij de zaak “omzichtig” zal behandelen. De fiscus heeft een hoop middelen om in te grijpen, luidt het. Zoals bij Chodjev die er met een kleine afkoopsom vanaf kwam?
Het is maar één aspect van de internationale hypocrisie rond de Leaks en de Papers. Er is inderdaad wel werk gemaakt van meer doorzichtigheid, Zwitserland en anderen geven nu meer gegevens door. Panama wordt nu voorgesteld als een slechte leerling die sinds enkele weken weer op zwarte lijsten kwam. Maar de organisatie van deze misdaden gebeurt toch hoofdzakelijk in de landen van de fraudeurs en andere criminelen zelf? Hoge ambtenaren, gespecialiseerde advocaten, bankiers, zakenlieden, politici…Zij vormen beschermde clans die ten dienste staan van een plunderkapitalisme waarvan de hebzucht grenzeloos is.
Eigen paradijs eerst
Maar in de praktijk geldt de regel: eigen fiscaal paradijs eerst.
De Europese Unie: haar ‘regering’, de Commissie, wordt geleid door Juncker, die jarenlang constructies uitbouwde om op zijn minst massale belastingontwijking via zijn land mogelijk te maken. Luxemburg zelf, Oostenrijk, Nederland, België, vooral het Verenigd Koninkrijk en zijn speciale statuutgebieden als de Kanaaleilanden, het eiland Man, Gibraltar, de City… blijven ten dienste van al wie wil ontsnappen aan de fiscus en iets financieel groots te verbergen heeft.
De VS geven soms de indruk het voortouw te willen nemen in de strijd voor openheid. Maar pas enkele dagen geleden, net voor de onthullingen van de Panama Papers, zei de VS-president Obama iets te willen doen aan de deelstaat Delaware, een berucht fiscaal paradijs samen met de deelstaten Nevada en Wyoming.
Wij, slachtoffers
Begrijpelijk dat mensen met geld vluchten voor de veel te hoge fiscale druk, werpen liberale verdedigers van vrij kapitaalverkeer op. Te hoge fiscale druk? Terwijl zoveel landen zwichten onder hoge schulden, verbergen hun rijkste burgers immense fortuinen om niet te moeten bijdragen aan het behoud van collectieve en sociale voorzieningen, aan onderwijs, gezondheidszorg, wegenbouw, of afbetaling van schulden die deels veroorzaakt zijn omdat zij niet bijdragen aan de kas, of omdat zij zoveel cadeaus van hun overheid hebben gekregen en de staatskas zo plunderden.
Het zijn die overheden die er ook voor zorgen dat zij straffeloos kunnen blijven. Lieden als Chodjev kopen voor een prikje een blanco strafblad. Die overheden zijn soms zelf schuldig, maar bijna overal minstens medeplichtig. Hoe kan men dan van dergelijke “gezagdragers” (wat een misplaatst woord in dat geval) verwachten dat ze zouden doen wat ze moeten doen, namelijk wereldwijd een einde maken aan het stelsel van de fiscale paradijzen.
Radicaal
In 1994, toen hij volop bezig was met de operatie Manu pulite (Schone handen) in Italië, vertelde onderzoeksrechter Antonio Di Pietro me: “Ik ben bezig met een groot omkoopschandaal waarbij ex-premier Bettino Craxi is betrokken. Ik heb het bewijs dat hij een aanzienlijk bedrag gekregen heeft. Ik wil nagaan waar het geld naartoe is. Ik vermoed via Luxemburg naar Hongkong. Maar in beide gevallen stuit ik op een weigering tot medewerking. We kunnen corruptie, en bij uitbreiding georganiseerde misdaad, alleen maar aanpakken als we wereldwijd, tot op volle zee, radicaal een einde maken aan het bestaan van fiscale paradijzen”.
22 jaar later staan we misschien een beetje verder. Maar tegelijk krijgen we meer en meer te maken met een klasse van oligarchen die de Russische oligarchen uit eind vorige eeuw nabootsen: zich zonder scrupules eindeloos verrijken. Het is hoogtijd om de strijd daartegen te radicaliseren.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op www.uitpers.be
