Het toeval wil dat ik in Parijs werk en in Molenbeek woon. Elke week pendel ik twee à drie dagen naar Parijs om sociologie te doceren op de universiteit en wetenschappelijk onderzoek te coördineren. Sinds enige tijd huur ik ook een kleine studio in het 11de arrondissement. Ongeveer op gelijke afstand van de Bataclan en de schietpartij in de rue de Charonne. Gelukkig zit ik meestal donderdagavond op een terrasje en vrijdag was ik op de terugweg.
Op minder dan een jaar tijd wordt Frankrijk voor de tweede maal het doelwit van terreuraanslagen, ditmaal ook met zelfmoordcommando’s. Het onderzoek naar het terreurnetwerk leidt naar Sint-Jans-Molenbeek. Sinds zaterdag zien we hier elke dag buitenlandse cameraploegen. De weerzinwekkende gebeurtenissen zetten aan tot een grootschalige mediatisering. En natuurlijk passen hierbij ook enkele boude uitspraken zoals ‘we gaan die boel daar opkuisen’…
Dit alles riskeert belangrijke zaken op de achtergrond te duwen. De vraag waarom Frankrijk het doelwit is en waarom Molenbeek terugkeert als logistieke basis vereist serieuze antwoorden.
Aanslagen zijn propaganda-momenten die de psychologie van de publieke opinie moeten beïnvloeden.
In een handleiding van IS, Management of Savagery and Chaos, lezen we dat doelwitten moeten uitgekozen worden om op symbolisch vlak een maximale impact te hebben zodat ze aan de ene kant weerzin, angst en afschuw veroorzaken terwijl aan de andere kant de onderdrukten balsem op hun gekwetste eigenliefde krijgen gesmeerd. ‘Eindelijk is de tijd van wraak en revanche gekomen’…
Aanslagen zijn propaganda-momenten die de psychologie van de publieke opinie moeten beïnvloeden. Aldus wordt de vijand gedwongen om te handelen volgens patroon waarbij de Jihad op een hoger niveau kan gevoerd worden met nog meer steun.
Waarom Frankrijk het ideale doelwit is
Frankrijk vormt een ideaal doelwit voor IS-terroristen. Wat zij willen is dat hun barbaarse aanslagen mensen aanzet tot wraakacties op moslims. Aldus exporteren ze het virus van de burgeroorlog naar Frankrijk. De Franse context is ook zeer rijp. Het Front National van Marine Le Pen benadert de 30% in opiniepeilingen. De steun voor het FN is historisch gegroeid onder de ‘pieds noirs’, de vroegere colons die De Gaule uit Algerije liet terugkomen na het toekennen van onafhankelijkheid in 1962. Meer dan een miljoen Fransen moesten het Algerijns eldorado verlaten en voelden zich in de steek gelaten door de Gaulle.
Naast de kinderen van een onverwerkt koloniaal verleden bevat Frankrijk ook een talrijke gemeenschap van Maghrebijnse komaf. De kleinkinderen van gastarbeiders ervaren racisme en discriminatie op allerlei vlakken. Cijfers zijn er niet want de statistieken mogen geen etnische gegevens weerhouden. De banlieue is een stigma dat de jongeren niet kunnen blijven compenseren met goeie rapmuziek en topsportprestaties.
Frankrijk bevat alle ingrediënten om escalatie en geweld aan beide kanten te ontketenen.
Kortom, Frankrijk bevat alle ingrediënten om escalatie en geweld aan beide kanten te ontketenen. Aldus kan komaf gemaakt worden met alles wat Frankrijk nog steeds gebleven is, met name het land met het grootst aantal gemengde huwelijken; het land waar pluralisme en superdiversiteit een positieve connotatie hebben behouden.
Tel daarbij het feit dat zowel de presidenten Nicolas Sarkozy als François Hollande (in tegenstelling tot voormalige president Jacques Chirac) hartig deelnemen aan alle oorlogscoalities met de VS, of zelfs het voortouw namen in Mali en Libië, geeft de Islamitische Staat voldoende redenen om Frankrijk te brandmerken als een doelwit dat getroffen moet worden door de ‘wrok van Allah’.
Bovendien heeft een tolerante Islam in Frankrijk voet aan wal. Theologen en filosofen zoals Tariq Ramadan of Rachid Benzine komen regelmatig in de media. Schrijvers zoals Amine Maalouf en Tahar Ben Jelloun worden veelvuldig gelezen door mensen van allerlei origine. Reactionaire stromingen zoals het Wahabisme of het Salafisme, die de grondlaag leggen waarop iets wat ik liever islamfascisme noem, zich kan ontwikkelen, bleven tot dus ver zeer marginaal.
Het is verkeerd van Molenbeek af te schilderen als een bastion van de Jihadi-terroristen. Je kan er tientallen café’s vinden waar moslims hun pintje drinken.
Verkeerde beeldvorming over Molenbeek
En dit brengt ons meteen naar België. Iedereen kijkt nu naar Molenbeek maar ook hier is enige context geboden. Het is verkeerd van Molenbeek af te schilderen als een bastion van de Jihadi-terroristen. Je kan er tientallen café’s vinden waar moslims hun pintje drinken. Je kan er heel wat ongesluierde vrouwen van Maghrebijns origine kruisen en daarnaast dragen de gesluierde vrouwen hun hoofddoek op allerlei modieuze manieren.
Molenbeek is een duale gemeente maar de oude kern is ook geen getto meer. Er zijn autovrije straten en een dito plein. Er zijn nieuw aangelegde speelpleinen. Je kruist er jonge Vlaamse gezinnen, Oost-Europeanen, Congolezen en er wordt actie gevoerd voor een verkeersveilige straat.
Natuurlijk is niet alles rozengeur… Het werkloosheidscijfer van ongeveer 35% stijgt bij jongeren tussen 50% en 60%. Daar waar “slechts” 15% de appartementen in het Brussels Gewest niet over sanitair beschikt, is dat in het oude Molenbeek meer dan het dubbele. De gemeente is koploper als het over het aantal huisjesmelkers gaat én over mensen die op een wachtlijst staan voor een sociale woning.
Wel valt het op bij de terroristen die Charlie Hebdo aanvielen of vorige vrijdag een bloedbad veroorzaakten dat de meeste onder hen een crimineel verleden hebben. En dit brengt mij bij de modus operandi van IS & co.
Regelmatig zie ik de zeer herkenbare salafisten ‘s avonds laat verschijnen in de buurt van de cafés waar de jongeren op de bingo spelen, kaartjes leggen en meestal niet schuw zijn van alcohol en andere drugs. Ik ken de stamgasten voldoende om hen te vragen wat die predikers komen doen in de buurt: ‘ils recrutent’.
En dan gaat het gesprek over hoe legitiem die rekrutering en de strijd in Syrië wel of niet is. En dan zijn de meningen zeer verdeeld. Tussen hen die zeggen dat wie miserie zaait storm zal oogsten en zij die de islam als vredelievende godsdienst zien. Tussen hen die zeggen dat godsdienst een individuele affaire is tussen jezelf en god en anderen die aanvaarden dat er voorschriften zijn zoals de sharia die letterlijk genomen moeten worden.
Aan de échte rekrutering gaat een bekering vooraf tot een zeer specifieke herinterpretatie van de islam die de naam van het wahabisme draagt. Deze stroming is in Saoedi-Arabië, het land van Mekka, de enige officiële. Het wahabisme steunt op een zeer strikte opdeling tussen wat “halal” en “haram” is en staat stijf van verbodsbepalingen.
Het is een soort religieus behaviorisme waarbij dagelijkse rituelen van hun spirituele inhoud worden ontdaan. Een tendens die niet eigen is aan de islam vermits hetzelfde kan teruggevonden worden bij sommige joodse en protestantse sekten. Net daarom stelt Gilles Kepel dat hier sprake is van een religieuze herinterpretatie, eigen aan de moderniteit, die hij “politieke islam” noemt.
Wanneer men atheïst is, moet de verklaring hiervoor niet in de godsdienst gezocht worden. Mensen maken god en niet omgekeerd. Mensen maken een nieuwe godsdienst al pretenderen ze natuurlijk dat ze zich ‘door god hebben laten inspireren’…
Deze wereld is een wereld waar miserie en leed evenredig met globalisering toenemen, waar het koloniaal verleden onverwerkt bleef…
De wereld is in crisis
Deze wereld is een wereld waar miserie en leed evenredig met globalisering toenemen, waar het koloniaal verleden onverwerkt bleef en waar bepaalde conflicten of bezettingen (Palestina) decennia lang verzieken en elk rechtvaardigheidsgevoel tarten. Een wereld vol militaire interventies en hypocrisie. Een wereld waar onmacht de regel is en het volk meestal als kiesvee wordt behandeld. Een wereld die boven alles getroffen wordt door een diepe zingevingscrisis. In een dergelijke wereld moeten we niet verwonderd zijn dat fanatieke vormen van godsdienstbelijdenis terug opgang maken.
In het geval van het wahabisme verschaft de “oemma”, de gemeenschap van alle gelovigen, kwetsbare individuen een sterk “wij gevoel” gebaseerd op een codex van oneliners die totaal uit hun historische context worden gerukt. Dit alles gebeurt in een omgeving waar het ouderlijk gezag zeer labiel is en de civiele instellingen totaal geen gezag wordt gegund omdat ze eerder als discriminerend en misprijzend worden ervaren.
Uiteraard gaat het dan over de “oemma van de échte gelovigen”, dus zonder de apostaten zoals de sjiieten of de moslimgoegemeente die zich heeft laten corrumperen door westerse waarden, voegen de haatpredikers er aan toe. Dit elitisme is nodig want niet iedereen zal gered kunnen worden van de ondergang…
Het is belangrijk in te zien dat het ascetische rigorisme van salafisten wordt ondersteund door een apocalyptische wereldvisie waar “het Westen” de locus is van een duivelse alliantie tussen democratie, imperialisme en joodse bankiers. Het “laatste oordeel” is niet het enige dat Mohammed aan de voorgaande monotheïstische godsdiensten heeft ontleend…
Maar in de propaganda van de salafisten is dit bijzonder sterk aanwezig. Zij verwijzen al te graag naar de voortekenen van de Apocalyps: het geloof is in verval, de onrechtvaardigheid zegeviert, Gog en Magog zullen dood en verderf zaaien, vrouwen zullen halfnaakt rondlopen en op straat copuleren.
De Apocalyps is slechts een beproeving, een noodzakelijke algemene “zuivering” van de wereld waarbij alleen de ware gelovigen gered zullen worden. Dit alles rechtvaardigt het feit dat de “jihad” – een vorm van ethisch-morele en hygiënische zelfdiscipline zoals we die in alle godsdiensten terugvinden – een veel maatschappelijkere invulling krijgt en wordt ingevuld als een heilige oorlog tegen de kafirs -een term die door hen toegepast wordt op iedereen die niet hun specifieke interpretatie van de islam deelt.
En opeens lopen er een paar predikers rond met de boodschap dat god barmhartig is en dat zij hun zonden kunnen goedmaken…
Het hoeft geen betoog dat de apocalyptische toekomstvisie in resonantie treedt met de alomtegenwoordige systeemcrisis die we overal doormaken. En ze sluit ook aan bij de sociaalpsychologische toestand van vele jongeren. Veel jongeren met wie ik spreek in mijn Molenbeeks stamcafé beseffen maar al te goed dat gokspelen en de consumptie van drugs futiele vormen van escapisme zijn. Zij beseffen in hun existentiële zoektocht dat het kapitalistisch hedonisme, de oppervlakkigheid van consumptie en makkelijk geld “slecht” is.
En opeens lopen er een paar predikers rond met de boodschap dat god barmhartig is en dat zij hun zonden kunnen goedmaken… Zij rekruteren niet onmiddellijk voor Syrië maar winnen de harten en de zielen voor een politieke ideologie met een godsdienstig gedaante. En natuurlijk trappen sommigen in de val.
Zij “radicaliseren” des te meer dat men nooit vroom of gelovig genoeg kan zijn. Al kiezen zij voor de meest strikte vorm van godsdienstbelijdenis, dan nog keren de existentiële pijnen terug. Uiteindelijk blijft enkel de zelfopoffering over als ultieme daad om zichzelf te redden en tegelijkertijd de “goede” wereld te redden van de “slechte”.
In de handleiding van IS lezen we ook dat de ‘de jeugdige rebellen de beste rekruten zijn dankzij hun energie en idealisme, hun bereidwilligheid tot zelfopoffering’. En uiteraard ondermijnt elke vorm van redelijkheid of matiging (wasatiyyah), zelfbehoud en vermijden van risico’s de heilige oorlog.
De echte bedreiging is niet de “islamisering van het Avondland” maar wél de “wahabisering van de islam”
Molenbeek is vanuit oogpunt van IS net hetzelfde als Denderleeuw, Boom of Verviers: een visvijver om te rekruteren. In tegenstelling tot wat de Wim Van Rooys stellen, is de echte bedreiging niet de “islamisering van het Avondland” maar wél de “wahabisering van de islam”. En ten aanzien van deze bedreiging heeft men tot dusver weinig of niets ondernomen.
In de jaren ’80 steunde de CIA de Afghaanse moedjahedien en Bin Laden tegen de Sovjet-Unie. In de jaren 1990 en 2000 steunde Saoedi-Arabië Al Qaeda terwijl het Pakistaans regime de taliban steunde. Vandaag verkopen we graag wapens aan landen die terreur financieren en geven hen vrij spel om in heel Europa moskeeën te bouwen en imams te scholen…
Wie de strijd tegen terreur au sérieux wil nemen, doet er goed aan zich niet te laten verleiden tot handelingen die het “script” van IS nauwkeurig volgen. De verwarde toespraak van François Hollande over “oorlog” en het bombarderen van Syrië doen het ergste vrezen. De ‘opkuisoperaties’ die met veel machtsvertoon worden uitgevoerd in Molenbeek eveneens.
Stephen Bouquin is hoogleraar sociologie en arbeidseconomie aan de Universiteit Evry-Parisud. Dit artikel verscheen oorspronkelijk op MO.
