Slecht nieuws uit Polen. Het resultaat van de parlementsverkiezingen betekent slecht nieuws voor de EU in Brussel, maar vooral voor progressief Europa. De winnaar, PiS – Recht en Rechtvaardigheid – is in alle opzichten een reactionaire partij, vergelijkbaar met Fidesz van de Hongaarse premier Viktor Orban, of zelfs nog reactionairder. Polen krijgt een parlement waarin niet één linkse, zelfs niet centrumlinkse, gekozene zit.
Afkeer
De opkomst was voor Poolse normen bevredigend – 51%. Wat nog altijd betekent dat de helft van de kiesgerechtigden geen kiezer is. Van degenen die wel opdaagden, oordeelde minder dan een kwart dat de rechtse PO (Burger Platform) verder mag regeren. De afkeer voor de partij van ex-premier Donald Tusk, momenteel ‘president’ van de EU, is dus wel erg groot.
Die afkeer dreef hen niet naar links, maar verder naar rechts. De PiS won in de laatste weken van de campagne extra kiezers rond het thema van de vluchtelingen. Meer nog dan de uittredende regering verzet PiS zich gewoon tegen de komst van elke niet-Europese (in feite moslim) vluchteling, dat zou ‘het karakter van het Poolse volk aantasten’.
Enkele schandalen bij PO werkten het succes van PiS ook in de hand. Het ging onder meer om een afluisterschandaal waarbij gesprekken van enkele regeerders waren opgenomen. Vooral hun zeer neerbuigende en arrogante toon brachten PO schade toe. PiS had mede daardoor eerder ook al de presidentsverkiezingen gewonnen. Haar kandidaat, Andrzej Duda, versloeg in mei verrassend uittredend president Bronislaw Komorowski.
Sociaal
Reactionair. Toch is het bij nader inzien iets gecompliceerder dan dat. Boekt de PiS succes met haar zeer conservatieve maatschappelijke standpunten over abortus, holebirechten, de rol van de kerk… ze doet dat ook met haar sociale pakket. Daaronder uitbreiding van gratis onderwijs en gezondheidszorg, lagere pensioenleeftijd (voor vrouwen op 60 in plaats van 65, voor mannen 65 in plaats van 67), hogere kinderbijslag.
Haar sociale programma en haar belofte voor herindustrialisatie leverde PiS de actieve steun op van de vakbond ‘Solidarnosc’, Solidariteit. Die is nog slechts de schaduw van wat ze was na haar oprichting in 1980, die bond gleed na de implosie van het communisme steeds meer naar rechts af.
PiS is door en door conservatief. Haar favoriete zender is radio Mariya, een katholieke zender die de allerfelste conservatieve standpunten propageert. Geen wonder dat PiS hoopt religie onderdeel te maken van het eindexamen in het middelbaar onderwijs. De toekomstige minister van Onderwijs, Elzbieta Witek, vindt het raar dat er wel kunstgeschiedenis op de examenlijst staat, maar niet godsdienst… De partij is uiteraard tegen elke legalisering van abortus, euthanasie, homohuwelijk of geregistreerd partnerschap. Als burgemeester van Warschau verbood wijlen Lech Kaczynski (later president) een optocht van homo’s, hij liet wel een tegenbetoging toe.
Wantrouwen tegenover EU
PiS verpersoonlijkt ook het wantrouwen van veel Polen tegenover de EU. Polen is echter niet slecht gevaren bij de toetreding tot de EU, het land kende groei waar anderen stagneerden of in recessie kwamen. Maar veel Polen hebben daar weinig van gezien, ze vinden dat ze er zelf op achteruitgaan. Het sterke Poolse gevoel dat de rest van Europa Polen onheus behandelt, komt weer boven.
Zal de houding van Warschau tegenover de EU met de PiS veranderen? Niet zoveel, de PiS regeerde al eerder (eind 2005 tot de zomer van 2007) en haar EU-beleid verschilde weinig van dat van de PO van Tusk. Alhoewel, de PiS wil wel de economie ‘verpoolsen’. Ze wil dat, naar Hongaars model, bereiken met extra belasting op grootwarenhuizen en banken, sectoren die overwegend buitenlands kapitaal zijn. PiS wil bovendien een deel van de banken opnieuw nationaliseren en maatregelen nemen voor herindustrialisatie.
PiS is ronduit tegen elke klimaatmaatregel, want dat is slecht voor de Poolse mijnindustrie. De partij botst ook met Brussel over haar plannen om de verkoop van Poolse landbouwgronden aan buitenlanders tegen te gaan. PiS wil een grotere rol van de staat in ondernemingen die deels in handen van de overheid zijn. En de partij wil tegelijk een grotere greep op de media.
VS-vrienden
De PiS zit in het EU-parlement wel bij de ‘eurosceptische’ fractie samen met de Britse Conservatieven en de N-VA, maar dat euroscepticisme maakt in de praktijk niet zoveel verschil. Polen zal evenmin als daarvoor hard duwen voor meer politieke integratie. Zoals de voorgaande regeringen, zal deze nieuwe PiS-regering vooral de vriendschap met Washington koesteren. En als er in de VS een Republikeinse president zou komen, dan zou die vriendschap alleen maar groter worden.
Warschau, PO of PiS, ziet in Washington ook een betrouwbaardere bondgenoot in de kwestie Oekraïne. Ze wantrouwen de EU-partners die volgens de Poolse regeerders veel te zwak zijn tegenover Moskou. PiS wil meer Amerikaanse troepen op Pools grondgebied. Ze verzette zich tegen het contract met Airbus voor de aankoop van 50 helikopters omdat ze vindt dat Polen beter bij het Amerikaanse Sikorsky AAircraft (met fabrieken in Polen) kan aankopen.
Partijchef Jarowslaw Kaczynski heeft bovendien een persoonlijk motief voor zijn anti-Russische houding. Hij en velen in zijn partij hebben twijfels bij de Russische versie van het vliegtuigongeluk van 10 april 2010 in Smolensk waarbij onder meer president Lech Kaczynski, tweelingbroer van Jaroslaw, omkwam.
En links?
In het nieuwe parlement is links compleet afwezig, zelfs niet één sociaaldemocraat. Twintig jaar geleden overheerste de (ex-communistische) sociaaldemocratie de Poolse politiek; haar voorzitter, Aleksander Kwasniewski, minister van Jeugd en Sport in de laatste communistische regering, werd president. Hij duwde Polen in de NAVO en later in de EU en was een trouwe vriend van VS-president George W. Bush. Niet bepaald een linkse houding. Hij werd in 2000 al bij de eerste ronde herkozen met 54 %.
Nu is links nergens meer te bekennen. Een geschiedenis van capitulaties, scheuringen en schandalen heeft links onder de kiesdrempel gebracht. Van een Poolse Syriza of Podemos is voorlopig geen spoor te bekennen. Samengevat: rechts heeft alle zetels.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Uitpers.