Rond robots is het nodige te doen de laatste tijd. Stephen Hawking voorspelt dat robots in de toekomst één van de grootste bedreigingen zullen vormen voor het voortbestaan van de mensheid. Asscher verwacht dat robots op grote schaal de menselijke arbeid zullen overnemen en zo aan een enorme werkloosheid zullen bijdragen. In de serie Real Humans zien we op meerdere fronten een oorlog ontbranden tussen robots en “echte” mensen. De film Ex Machina voegt daar iets bijzonders aan toe: de onmogelijke liefde van twee mannen voor een (robot)vrouw.
Tovenaarsleerling
Legio zijn de voorbeelden in de literatuur én de realiteit van het verschijnsel “tovenaarsleerling”. Het schepsel of de leerling die zich tegen zijn schepper of meester keert. Zoals in het sprookje “De Tovenaarsleerling”, voorwaar een titel die ergens op slaat. Of zoals in dat andere sprookjesboek, de Bijbel, waarin de duivel immers een afvallige engel is die God gaat dwarszitten. Sprookjes komen niet uit de lucht vallen. Vaak zijn het verdichtsels van zaken die zich in de werkelijkheid afspelen. De jongen die zich in de pubertijd losmaakt van de vader. De politicus die niet meer gehinderd wil worden door zijn begunstigers. Denk aan Sadam Hoessein en aan Osama Bin Laden, allebei ooit door de Verenigde Staten in het zadel geholpen en later grote vijanden van Amerika. Of denk aan Hitler, die zijn kapitaalverschaffers (tijdelijk) meesleurde in de val van Het Derde Rijk. Als het gaat om computers en robots, dan is de film 2001 van Stanley Kubrick in dit opzicht onovertroffen. Daarin komt de door mensen geprogrammeerde computer HAL uiteindelijk in opstand tegen zijn makers.
Programmeerfout
En nu roept niemand minder dan Stephen Hawking via de spraakcomputer vanuit zijn rolstoel dat robots dát voorbeeld wel eens zouden kunnen volgen. Toekomstige robots gaan beschikken over kunstmatige intelligentie. Zij zullen zélf robots gaan maken én programmeren. Zij zouden wel eens lak kunnen hebben aan de wetten van Isaac Asimov, die stellen dat robots de mensen geen kwaad mogen berokkenen. Een programmeerfout zit in een klein hoekje. Of misschien komen de robots wel tot de conclusie dat het voor het heil van de mensheid zelf maar beter is om er een eind aan te maken.
Werkloosheid
Een ander doemscenario is geschetst door Lodewijk Asscher, de Nederlandse minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Robots pakken onze banen af. Onder kapitalistische verhoudingen is dat inderdaad mogelijk. Maar een beetje socialist kan daar toch een kans ruiken op het verwezenlijken van een oud ideaal: arbeidstijdverkorting! Verdeling van het noodzakelijke werk onder de beschikbare arbeidskrachten! Hoezo vijf dagen per week, acht uren per dag tot je zevenenzestigste werken voor de één? En werkloosheid voor de ander? Op naar het Rijk van Meer Vrijheid voor Allen! Een beetje realist begrijpt dat uitroeiing door robots of juist de bevrijding door hen niet van vandaag op morgen zal geschieden. Tot zolang moeten we het vooral van verdichtsels over hen hebben.
Verkenning
Niet alle verhalen over robots gaan ook echt over robots en toekomstige techniek, met alle gevaren en mogelijkheden van dien. Eigenlijk gaan de meeste robotverhalen gewoon over het hier en nu. Dan worden robots gebruikt om een verhaal extra spannend te maken. Of om de discussie over wat nu eigenlijk “des mensen” is aan te scherpen. Soms is de robot van de toekomst niet meer dan ‘de ander’ in het heden. Dan is het een verkenning van verschillende menselijke verhoudingen en van de huidige maatschappij. Dat is zeker het geval bij de serie Real Humans en al helemaal bij de recente bioscoopfilm Ex Machina.
Robotrammers
In de serie Real Humans staan robots in grote mate voor “allochtonen”. Ze zien er bijna precies zo uit als gewone mensen en worden dan ook hubots genoemd. Ze worden gebruikt zoals gastarbeiders tegenwoordig in rijke landen gebruikt worden. En net als “vreemdelingen” in onze dagen hebben ze een status als tweederangsburger. Voor verreweg de meeste mensen in die serie is dat de normaalste zaak van de wereld. Ze maken nuttig gebruik van hun hubots. Als hulp in de huishouding, als arbeidskracht of voor ongecompliceerde seks.
Een minderheid van de mensen vindt die hubots maar niks. Zij kunnen zich vaak geen hubot permitteren en zien hun banen ingepikt. De meest extremen onder hen noemen zich Echte Mensen en slaan het liefst elke dag een paar hubots in elkaar. Dat zijn de robotrammers. Een andere minderheid neemt het juist op voor de hubots en komt op voor gelijke rechten. Een strijdpunt wordt bijvoorbeeld of hubots ook mensenkinderen mogen adopteren. Hun acties worden door sommige hubots ondersteund. Zelfs ontstaat er een kleine groep zeer militante hubots die het liefst de hele ‘normale’ mensheid van de aardbodem wil vagen. Maar de meeste hubots zijn als de meeste mensen vrij onverschillig. Net als in de echte wereld dus.
Sex Machina
De film Ex Machina zoemt in op de relatie tussen twee mensenmannen en een (robot)vrouw. Het gaat om de schatrijke IT-ondernemer Nathan, een soort Bill Gates, en de eenvoudige maar begaafde programmeur Caleb. Samen doen zij zogezegd onderzoek naar de (kunstmatige) intelligentie van de (robot)vrouw Ava. Daarvoor onderwerpen ze haar aan de Turing-test: wanneer blijkt dat een robot in alle opzichten menselijke reacties vertoont, dan hebben we te maken met een kunstmatig intelligent wezen, minstens gelijkwaardig aan de mens.
Die zoektocht naar de (kunstmatige) intelligentie van de (robot)vrouw van de beide heren kan gemakkelijk worden gezien als een smoes. Heimelijk wil Nathan de ideale seksslavin produceren en hoopt Caleb op de ware liefde (waarin de seks natuurlijk ook ooit geconsumeerd zal worden). Zijn de twee mannen niet eigenlijk op zoek naar een Sex Machina? Het zal de heren bezuren! Ava ontpopt zich als een femme fatale! De door Nathan en Caleb gewenste perfecte vrouw blijkt voor hen een perfide vrouw. Al hun mannenangsten komen uit. Seks? Liefde? Misschien. Maar niet met Nathan en Caleb! Ava laat hen achter zich. Net als in de echte wereld wel gebeurt. Ze doet dat niet als robot, maar als vrije vrouw!
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Grenzeloos
