Het kolonialisme exporteert zijn zeden en gewoonten, zijn ideologie en zijn producten, kortom zijn cultuur. De resultaten van dit beschavingswerk zijn soms grotesk. Grasduinend in een boek van Peter Verlinden, een Vlaamse katholiek die lijdt aan koloniaal heimwee, werd ik getroffen door een foto van een kerstman die cadeautjes uitdeelt aan de kinderen van de (zwarte) politiemannen van het kamp Lufunga in het voormalige Leopoldstad, vandaag bekend als Kinshasa.
Deze Kerstman verschilt enigszins van de traditionele Kerstman. Achter hem staat een kerstboom waarop watten vlokken sneeuw moeten verbeelden en daarnaast een portret van Zijne Majesteit Boudewijn I, koning der Belgen bij de gratie van de grondwet. Hij (de kerstman, niet Boudewijn) draagt een donker kostuum over een zwart vel, zijn hoofd is gesierd door een soort bruine papieren zak en hij draagt… een wit masker! En wat geeft hij aan een meisje? Een zak aardappelen van zowat drie kilo, kennelijk met de loffelijke bedoeling om de acculturatie van dit Congolees meisje te versnellen door ze Belgische frieten te laten bakken. We zijn ergens in de vijftiger jaren van de vorige eeuw.
Een andere foto in dit nostalgische boek (Het verloren paradijs. Kind in Congo, 2005) toont ons een blanke Sinterklaasje bolle bolle baasje, dit keert zoals het hoort verkleed in bisschop, die zich teder buigt over de witte en zwarte kinderen van het personeel van de informatiedienst van het gouvernement-generaal, de Inforcongo. Een derde gooit Congolese en Belgische tradities samen: de kerstman (de kleur van zijn huid is onduidelijk, maar in tegenstelling tot de normen van Walt Disney en Coca-Cola is hij verkleed in bisschop) is net uit een Sikorsky-helikopter gestegen en zit op een tipoi, de draagstoel waarmee de koloniale agenten door de wildernis werden getransporteerd, gedragen door zes halfnaakte zwarte dragers op blote voeten.
Het witte masker van de kerstman deed me denken aan het bekende boek Zwarte huid, witte maskers van Frantz Fanon, een psychiater uit de Franse kolonie Martinique die de kant van het Algerijnse FLN koos in hun strijd tegen het kolonialisme van Fanons “vaderland”, bakermat van zijn voorouders, de Oude Galliërs.
U weet natuurlijk dat Sinterklaas omringd wordt door Zwarte Pieten die hem helpen om zijn reis over de daken veilig te laten verlopen en de cadeautjes door de schoorstenen laten zakken, tenminste als je braaf bent, want anders krijg je de roe. Die Pieten zijn niet zwart omdat ze door de schoorsteen kruipen. Het zijn namelijk negers, min of meer gekleed zoals de voormalige slaven van de grote heren in de 17e eeuw.
Dat heeft enkele jaren geleden geleid tot een flinke rel in Nederland. Het Sinterklaasfeest in zijn voorstelling werd beschuldigd van racisme. Die rel waaide over naar België. Moet men bijgevolg dit traditionele feest met zijn Zwarte Pieten te verbannen? Niet noodzakelijk.
Maar men constateerde dat de felle verdediging van het traditionele feest uitging van stromingen aan de rechter- en uiterst rechterzijde van het ideologische spectrum. Een reden dus om na te denken. In België gebeurde iets soortgelijks rond Kuifje in Afrika (in het Frans Tintin au Congo).
De kwestie is dat onze hele westerse cultuur doordrongen is van racisme. Het racisme verdringen door “political correctness” houdt het gevaar in dat we daarmee een flink stuk van onze tradities verliezen. Ik denk dat we er beter aan doen om al de racistische trekjes te begeleiden met een commentaar, of er alleszins op wijzen. Onze racistisch getinte tradities verbergen is niet anders dan schijnheiligheid en heeft dus geen opvoedende waarde. We moeten ons verleden durven in de ogen kijken.
Een laatste opmerking: in tegenstelling tot het Franse “nègre” heeft het Nederlandse “neger” niet per se een pejoratieve betekenis. Het betekent gewoon iemand met een zwarte huid. Als u liever het woord “zwarte” gebruikt mij goed, maar bedenk daarbij dat “een zwartje” soms neerbuigend klinkt.
De taal is een raar ding en verandert met de politieke krachtsverhoudingen. Waarom in Frankrijk vandaag zwarten “des blacks” genoemd worden is mij een raadsel. Dit Engelse woord is in de Engelssprekende wereld beledigend. In de USA spreekt men vandaag van African-Americans, terwijl “negro” in de dertiger jaren heel normaal was. Vergeet alle logica als gij hier binnentreedt…
