Goed nieuws voor Trekkies en andere liefhebbers van de betere sciencefiction! De nieuwe speelfilm Star Trek Beyond biedt weer meer dan de laatste twee voorgangers. En er komt in 2017 een nieuwe tv-serie! Met medewerking van Bryan Fuller, die eerder de Star Trek-series Deep Space Nine en Voyager stoutmoedig richting onbekende werelden dirigeerde.
50 jaar
Star Trek bestaat 50 jaar! De eerste aflevering van de tv-serie stamt uit 1966. Die aflevering werd nog helemaal geschreven door Gene Roddenberry, de bedenker. De hoofdrol in die serie was weggelegd voor captain James Kirk. Aanvankelijk was Star Trek een sciencefictionverhaal met een sterk Amerikaans nationalistische inslag. Captain Kirk was een echte onbevreesde, eigenzinnige held die in zijn eentje de wereld meermalen redde van vreemde galactische bedreigingen. Terwijl op de echte aarde de Koude Oorlog met de Sovjet Unie woedde, knokte Kirk in het heelal voor de USA op alle fronten.
Toch zat er al direct net iets meer in de verhalen van Roddenberry. Iets ondernemends, iets onderzoekends, een zekere nieuwsgierigheid naar De Ander, naar ‘strange new worlds’. En dat was weer aanleiding tot reflectie op de eigen identiteit. Samenwerking en vriendschap van verschillende rassen was in Star Trek eerder een feit dan in de echte USA, waar de zwarte emancipatie in 1966 nog op gang moest komen en in Vietnam een smerige imperialistische oorlog werd gevoerd.
Commandanten en presidenten
In de loop der jaren nam de multiculturaliteit in Star Trek alleen maar toe. Dat werd zichtbaar in de samenstelling van de bemensing, mannen en vrouwen (!), van bijvoorbeeld het ruimteschip Enterprise, maar ook in de elkaar opvolgende commandanten. Na de witte Amerikaan Kirk, kregen we de van oorsprong Franse captain Picard (Star Trek: The Next Generation), daarna de zwarte captain Sisko (Deep Space Nine) en vervolgens de vrouw captain Janeway (Voyager). Als de kleur en sexe van de Star Trek-commandanten een voorafspiegeling zijn van wie in Amerika president wordt, dan wordt het na Hillary weer een witte man. In de drie laatste films althans is captain Kirk teruggekeerd. Maar let op wat er in de serie vanaf 2017 gaat gebeuren!
Vooruitstrevend
Star Trek was en is in meerdere opzichten af en toe vrij vooruitstrevend. Het was één van de eerste grote producties waarin een witte man en zwarte vrouw elkaar openlijk kusten. In de meest recente film Star Trek: Beyond is er zelfs sprake van een homostel met een geadopteerd kind. Daarenboven worden in de series en films vaak belangwekkende thema’s behandeld. Naast rassen- en sekse-verhoudingen gaat het dan om klassentegenstellingen, arm en rijk, oorlogen en nationalisme, maar ook de meer persoonlijke aspecten daarvan zoals egoïsme, machtswellust, jaloezie, verraad en daar dan weer de tegenhangers van zoals solidariteit, samenwerking, medemenselijkheid, vriendschap en liefde.
Bijna nooit is iemand of iets alleen maar goed of slecht. Vrijwel altijd strijden emotie en ratio om voorrang. Er is weliswaar op de ruimteschepen een duidelijke hiërarchie, maar die is vrij functioneel. Onder normale omstandigheden is er overleg en kan ieder zijn zegje doen. Regels en voorschriften zijn nimmer heilig en móeten af en toe worden overtreden.
Veelzeggend is ook dat ‘de vijand’ vaak te vinden is in eigen rijen. In de voorlaatste film (Into Darkness) gaat het om een tomeloos ambitieuze aardbewoner en in de laatste film (Beyond) om niet minder dan een voormalige Starfleet-held. Een commandant die zich nooit heeft weten los te maken van zijn militaire (!) verleden. Voor chauvinisme is, met andere woorden, bij Star Trek weinig plaats.
God?
Opmerkelijk voor Amerikaanse begrippen is verder het vrijwel ontbreken van god en godsdienst. Religie is voorbehouden aan aan de minder ontwikkelde planeten en volkeren die door Starfleet worden bezocht. Bij bezoeken aan dergelijke planeten worden de ruimtevaarders soms zélf als goden ontvangen. Kosmonauten als goden….. Indachtig het motto om inheemse culturen slechts te verkennen en vooral te eerbiedigen laat men zich dat meestal maar aanleunen.
In sommige episodes komt er wel iemand voor die zich als God voorstelt, dat is Q. En Q beschikt inderdaad over buitengewone vermogens, hij is in staat ruimte en tijd te manipuleren. Maar hij is niet almachtig en hij is niet de enige ‘god’. Bovendien blijkt hij sex te moeten bedrijven om een zoon te krijgen. Q regelt zijn nageslacht dus niet via een onbevlekte ontvangenis! Over het algemeen wordt Star Trek als een atheïstisch en humanistisch affiche gezien.
Creatief
Enorm rijk is Star Trek aan schepsels. Bij de ruimtereizen komt Starfleet in contact met tientallen verschillende volkeren. Met sommige creaturen ontstaat er een nauwere band. Zoals met de Vulcans (Spock), de Klingons (Worf), de Romulans, de Borg, met Hologrammen (Doctor) en Robotten (Data). Duidelijk is dat mensen, weliswaar van verschillende sexe en ras, de baas zijn binnen Starfleet. De andere schepsels hebben eigenschappen en kenmerken die vooral bedoeld lijken om ons, de mens, de gelegenheid te geven om te spiegelen. Zo kan tegenover het radicale rationalisme van de Vulcans de menselijke emotie worden gecultiveerd, tegenover het korte lontje van de Klingons de zachte bedachtzaamheid, tegenover het ultieme collectivisme van de Borg de humane waardering van het individu, enzovoort. Boeiend zijn tevens de worstelingen van de hologrammen en de robotten met hun niet-menszijn. Wat missen zij?
Vertrutting
Natuurlijk gaan er ook dingen mis. De films van J.J.Abrams, waaronder Into Darkness, draaiden wel heel erg om de actie en vormgeving. Dat was Abrams, als regisseur van Star Wars, iets té toevertrouwd. Commercie knaagde aan de ziel van Star Trek. Daarbij paste een bijna onderdanige houding naar critici. Toen er protest kwam tegen een scene waarin een vrouwelijk bemanningslid zich omkleedt en drie seconden in haar ondergoed te zien is, bood Abrams zijn verontschuldigingen aan. En hij vertelde erbij dat hij echt zijn best had gedaan om de goede zeden te bewaken: een scene met Benedict Cumberbatch onder de douche (waarop ongetwijfeld ook niks bijzonders te zien zou zijn geweest) had hij immers al bij voorbaat geschrapt. Werk aan de winkel voor de Bond Tegen Vertrutting!
Over die rol van Cumberbatch valt trouwens nog wat te zeggen. Hij speelt namelijk, als erg bleke Engelsman, de rol van Khan, in het oorspronkelijke verhaal een donkere slechterik. Uit angst de gekleurde medemens in deze tijden van IS (weer) als kwaadaardig weg te zetten, had men dus voor bleekneus Cumberbatch gekozen. Nog meer werk voor de Bond Tegen Vertrutting! Ironisch genoeg leidde de keuze voor een witte Khan weer tot protesten van gekleurde acteurs: broodroof! Het is niet gauw goed.
Gelukkig is in Star Trek: Beyond onder regie van Justin Lin weer een wat meer bezielde Star Trek tot stand gekomen. De actie en vormgeving zijn van een hoog niveau gebleven. Vooral het ruimtestation Yorktown is fenomenaal verbeeld. Maar tegelijk is de diepgang terug met een goed verhaal, overpeinzingen, dillemma’s en zelfs een citaat van Shakespeare.
Een nieuwe serie
In januari 2017 komt er een nieuwe tv-serie: Star Trek: Discovery. Te zien op Netflix. De maker daarvan is Bryan Fuller. Dat is veelbelovend, want Bryan was nauw betrokken bij de series Deep Space Nine en Voyager. Over de nieuwe serie wordt nog behoorlijk geheimzinnig gedaan, maar er gáán geruchten. Zo zouden de nieuwe captain en haar eerste assistent zwarte vrouwen zijn.
Ook zou Fuller de lijn van Beyond willen doortrekken en onder de bemensing van het ruimteschip andere relatievormen dan het heteroseksuele partnerschap laten gedijen. Bemoedigend is tenslotte de aankondiging dat Duncan Jones, bekend van Heroes en van Warcraft, minstens één aflevering voor zijn rekening gaat nemen. Duncan is een fan van The Next Generation en is volgens eigen zeggen meer gecharmeerd van ‘een verhaal om over na te denken’ dan van platte actie. We kijken ernaar uit!
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Grenzeloos.
