Door de recensenten is The Monuments Men maar met matig enthousiasme ontvangen. Toch zijn veel mensen die deze film zijn gaan zien behoorlijk positief. Vooral diegenen die enige belangstelling koesteren voor de geschiedenis waren gunstig gestemd. “Van die Duitse kunstroof in de Tweede Wereldoorlog had ik wel gehoord, maar ik wist niet dat het zo erg was.” Dat was één van de uitspraken die na afloop van een voorstelling viel te beluisteren.
Kunstroof
Momenteel vindt een onderzoek plaats naar de herkomst van 1340 kunstwerken die twee jaar geleden zijn aangetroffen in het huis van de Duitse kunsthandelaar Cornelius Gurlitt. De verdenking bestaat dat misschien wel 600 van deze werken tussen 1933 en 1945 door de nazi’s zijn gestolen van Joodse eigenaren en musea. Mocht dat zo zijn, dan kan een nieuwe bladzijde worden toegevoegd aan ‘het grote boek’ over de Duitse kunstroof tijdens de Tweede Wereldoorlog. Naar schatting hebben de nazi’s toen zo’n drie miljoen kunstwerken bij Joden en uit bezette gebieden ontvreemd. Schilderijen, beelden, prenten, meubilair, geschriften, antieke curiosa, noem maar op. Waaronder werk van Vermeer, Michelangelo, Jan van Eijck en Picasso.
Alleen al in de privé-verzameling van Hermann Göring bevonden zich 700 kunstwerken die uit één museum in Parijs waren weggehaald. Voor Adolf Hitler zelf wilden de nazi’s een Führer Museum inrichten in zijn geboorteplaats Linz in Oostenrijk. De voor hem geroofde kunst werd tijdelijk opgeslagen in een mijn in Altaussee. Ook op andere plaatsen bewaarden de nazi’s hun buit ondergronds in zout- en kopermijnen. Voor de ontruiming van de mijn in Altaussee alléén waren al 80 legertrucks nodig. Het ging echt om bijna onvoorstelbare hoeveelheden symbolen van de menselijke cultuur in Europa door de eeuwen heen.
George Clooney
De Monumentenmannen maakten onderdeel uit van een geallieerde legereenheid die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog in het leven was geroepen om zoveel mogelijk door de nazi’s geroofde kunst in veiligheid te brengen en deze zo mogelijk terug te bezorgen bij de rechtmatige eigenaren. De Russen hadden ook zo’n eenheid, dat was de Trofee Brigade. Maar het leeuwendeel van de door hen in beslag genomen kunst, geroofd of niet, werd naar de Sovjet Unie afgevoerd. Als vorm van herstelbetaling voor door de Duitsers aangerichte schade en leed.
De film The Monuments Men blijft heel dicht bij wat zich werkelijk in 1944 en 1945 afspeelde.
Het “gebaseerd op ware geschiedenis” klopt. Natuurlijk zijn wel enkele aanpassingen verricht. De naam van de aanvoerder van The Monuments Men was George Scout en niet Frank Stokes (George Clooney) zoals in de film. Ook was de eenheid wel wat groter, namelijk 17 man, dan de 7 soldaten die nu vooral in beeld komen (waaronder Matt Damon, Bill Murray en John Goodman). Er zitten zelfs enkele bloopers in de film, zoals een landkaart waarop duidelijk Flevoland is te zien, terwijl dat deel van het IJsselmeer pas in 1968 werd drooggelegd!
Maar over het algemeen zijn de feiten correct weergegeven. Zo is de rol van de Parijse museummedewerkster Claire (Cate Blanchett) niet aangedikt. En zelfs het stomme toeval waardoor een groot deel van de kunstwerken kon worden opgespoord is niet verzonnen. De kettingreactie – kiespijn van één van de Monumentenmannen, bezoek aan een Duitse tandarts, etentje met een vriend van die tandarts, die vriend blijkt een organisator van de Duitse kunstroof en wordt ontmaskerd – die kettingreactie heeft daadwerkelijk plaatsgevonden.
George Clooney, die de hoofdrol speelt, maar ook tekent voor de regie en het script, is zorgvuldig te werk gegaan. Een grapje hier en daar wordt overigens niet geschuwd. Opmerkelijk is dat aan het eind van de film, wanneer Frank Stokes met een kleinkind terugblikt, die oude Stokes wordt gespeeld door Clooney’s echte vader (Nick).
Bagel
Behalve met de feiten gaat George Clooney ook met de moraal op een eerlijke manier om.
De geallieerden zijn geen Hollywoodiaanse, zielloze helden. De Duitsers zijn niet allemaal gewetenloze schurken. Aan beide kanten deden de soldaten het in hun broek.
Een Duitse sluipschutter blijkt een bange jonge jongen van de Hitlerjugend. Maar het is niet zo dat Clooney helemaal geen partij kiest.
Onverbiddelijk is zijn toespraak, als Frank Stokes, tegen een gevangen genomen Duitse officier, een overtuigd nazi en voormalig kampcommandant, die nog steeds trots is op zijn bijdrage aan de holocaust. Zonder zijn stem te verheffen vertelt Frank deze Jodenhater hoe hij straks terug in Amerika bij zijn favoriete joodse broodjeszaak een bagel zal nuttigen en bij een kop koffie in de krant zal lezen dat deze officier wegens oorlogsmisdaden zal zijn opgehangen. Hoewel je bedenkingen kunt hebben bij het in die dagen gebruikelijke gemak met de doodstraf, levert hij een sterke stellingname tegen racisme en fascisme. Zijn weerzin tegen de Duitse kunstroof is de héle film zichtbaar. Evenals zijn verbondenheid met de opbrengst van de menselijke beschaving. Dwars door de barre oorlogsomstandigheden, die hij niet verdonkeremaant, probeert Clooney toch een glimp van een betere en mooiere wereld, in het bijzonder die van de cultuur, op te laten lichten.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Grenzeloos.
