Overal waar hij komt brengt hij mensen samen aan het zingen. Dat lijkt haast banaal maar het is in tijden van volgzame consumptie een onvoorstelbare krachttoer. Bovendien zingt Pete niet zomaar; hij zingt om mensen aan te zetten tot verandering. En het lukt hem nog ook.
Het politiek en muzikaal belang van Pete Seeger kan niet overschat worden. Hij is één van de meest gecoverde liedjesschrijver uit de recente geschiedenis.
“Pete Seeger besliste dat hij het wandelende, zingende geheugen zou zijn van Amerika’s geschiedenis. Hij is het levende archief van Amerika’s muziek en geweten, een levend bewijs van de kracht van het lied en van de cultuur om Amerika in een meer humane en rechtvaardige samenleving te duwen. Hij heeft de moed en het lef om te zingen met de stem van het volk. En ondanks Pete’s lieflijke opa’s-achtige uiterlijk is hij een mens met een koppig, uitdagend en lastig optimisme.[1]” (Bruce Springsteen tijdens het Pete’s publieke negentiste verjaardagsfeest in Madison Square, 2009)
Seeger zal in zijn lange leven tal van jongere muzikanten inspireren: Bob Dylan, Joan Baez, Bruce Springsteen, Ani Difranco[2], en… dichter bij huis Jan De Smet.
In Vlaanderen doet zijn naam niet veel belletjes rinkelen maar “where have all the flowers gone”, of “If I had a hammer”, kennen we in onze contreien wel.
In mijn zoektocht naar geëngageerde muziek duurde het niet lang voor ik zijn naam hoorde noemen.
Hoe meer ik over hem te weten kwam, hoe meer hij me ging boeien.
Pete Seeger is een kind van zijn tijd én heel uniek.
De appel valt niet ver van de boom
Zijn ouders waren klassiek geschoolde muzikanten met een missie. Ze laadden al hun spullen én hun kinderen in een woonwagen en trokken het land door om (klassieke) muziek bij de gewone mensen te brengen. Bleek dat die gewone mensen niet zo muziekloos leefden als Charles Seeger had gedacht. De mensen hadden en speelden muziek, namelijk de folkmuziek. Deze ervaring veranderde vader en zoon.
De jaren waarin Pete opgroeit zijn getekend door grote economische crisis, maar ook door de inspiratie van de Russische revolutie.
Pete’s ouders radicaliseren bij het zien van de miserie tijdens de Grote Depressie van de jaren ’30.
Vader Charles Seeger is lid van de Pierre De Geyter Club. Een deel van die groep, de “Composers Collective”, zoekt naar een nieuwe vorm voor “proletarische” muziek . Ook Aaron Copland en Hanns Eisler zijn er lid van. Wanneer Aaron Copland[3]een lied schrijft voor de 1 mei optocht, met piano, wordt het snel duidelijk dat je een piano niet zo gauw meedraagt in een stoet. Charles beseft dat volksmuziek efficiënter is om mensen aan het musiceren te krijgen.
Charles is lid van de KP. Wanneer hij in 1938 de verslagen van de Moskouse processen leest, besluit hij dat de bekentenissen afgedwongen zijn.[4] Hij geeft zijn lidmaatschap op.
In het huis van de Seegers slingeren allerlei instrumenten rond, waar de kinderen naar hartenlust op kunnen spelen. Pete’s ouders hopen dat hij klassieke muziek zal studeren maar dat ziet zoonlief niet zitten. Hij is gebeten door de muziek die de mensen zelf maken, op het terras, in het café, in de fabriek, in de gevangenis.
Zijn sociologiestudies aan de universiteit van Harvard maakt hij niet af. Hij voelt zich er niet thuis, het staat te ver af van het werkelijke leven. Op de fiets, op en af de trein, trekt hij het hele land door, geld verdienend met het maken van aquarellen van huizen. In ruil voor het schilderij krijgt hij van bewoners een maaltijd. Overal waar hij mensen muziek hoort maken, zet hij zich bij hen en vraagt hij om het lied te leren. Zo wordt hij langzaam maar zeker een wandelende encyclopedie van de volksmuziek in Noord-Amerika.
De banjo wordt zijn geliefd instrument. Hij maakt van het instrument een eigen versie met een langer nek waar hij ook schitterende stukjes Bach op kan spelen.[5] Hij publiceert een methode om banjo te leren spelen; van het boek worden meer dan 100.000 exemplaren verkocht.
Schatten vinden en bewaren
In 1939 kan John Lomax Pete overtuigen om voor de Library of Congress te werken. John en Alan Lomax[6] werken dan reeds jaren aan een inventaris van de volksmuziek in Noord-Amerika.
Pete zegt toe en beluistert honderden opnames. Samen met de Lomaxes beslist hij welke er bijgehouden moeten worden. Zelf zal hij tientallen liederen spelen en opnemen zodat die deel gaan uitmaken van het beroemde Lomax audio-archief .
Veel van die liederen zijn protestsongs. Vader John Lomax vindt het te controversieel om die liederen te publiceren. Samen met Alan en Woody Guthrie neemt Pete het project op zijn schouders. Het boek is klaar in 1940 : “Hard hitting songs for hard hit people“. Pas in 1964 vindt het een uitgever, dankzij de folk revival.
Guthrie wordt Seegers mentor, zowel politiek als muzikaal. Samen met enkele andere muzikanten vormen ze de Alamanac Singers. De almanak is een kalender die naast de bijbel bij de meeste Amerikaanse gezinnen thuis op tafel ligt. De Almanac Singers spelen voornamelijk voor fabrieks- en landarbeiders[7] , op plaatsen waar er acties worden gevoerd. Aanvankelijk bestaat het repertoire uit vredesliederen maar nadat Hitler de USSR binnenvalt, spelen ze voornamelijk nog vakbondsliederen:”We shall not be moved”, “Solidarity for ever”, “Which side are you on”, ….[8]
In 1942 trouwt Pete met Toshi. Hij moet naar het leger. Wegens zijn “radicaal” verleden mag hij eerst niet naar het buitenland. Uiteindelijk komt hij in 1944 terecht op het piepkleine eiland Saipan. Ook daar brengt hij de mensen aan het zingen.
Liever niet commerciëel
Na de oorlog richt hij samen met Lee Hays, van de Almanac Singers, en enkele anderen The Weavers op. Zij maken enkele hits zoals Goodnight Irene, een lied van Lead Belly. Lomax en Seeger leren Lead Belly[9] kennen op het moment dat hij in de gevangenis zit. Lomax en Seeger vonden geen plaats te gek om muziek te zoeken die relevant kan zijn voor het nationaal muziekarchief! De twee heren helpen Belly om op basis van zijn muzikale kwaliteiten sneller uit de gevangenis te komen.
The Weavers hebben veel succes. Op éénjaar tijd verkopen ze 4 miljoen platen. Pete vindt het allemaal wat teveel want de mensen verwachtten steeds vaker dat ze de hits brengen. Hij wil liever gewoon zingen, samen met de mensen , hen bewust maken, laten beseffen en ervaren dat ze samen iets moois kunnen maken.
Wanneer de Weavers in 1957 accepteren om mee te werken aan reclame voor sigaretten, zoekt Pete een vervanger en stapt hij uit de groep.
Jacht op wereldverbeteraars
Na WOII komt de koude oorlog. In de Verenigde Staten start een campagne tegen “on-Amerikaanse” activiteiten. Iedereen die van ver of van dichtbij iets met socialisme, communisme of vakbond te maken heeft, moet zich verantwoorden voor de HUAC[10], beter bekend als de Mc Carthy commissie. Eigenlijk is iedereen die opkomt voor gelijke rechten van zwarten, vrouwen en arbeiders, verdacht van communisme.
Pete was aan de universiteit in Harvard lid geworden van de Young Communist League. In 1949 stapt hij er weer uit, zonder formeel afstand te nemen. Hierover zegt hij later: “ik besefte dat ik hetzelfde kon doen zonder lid te zijn, ik kon dezelfde liedjes zingen. En ik hield er niet van lid te zijn van een geheime organisatie. Ik was ook wel naïef. Ik dacht dat Stalin gewoon wat hard van stapel liep, pas later besefte ik hoe wreed hij was. Eigenlijk had ik tegelijk met mijn vader mijn lidmaatschap moeten opzeggen.”
In 1955 moet de zanger-activist voor de Mc Carthy-commissie verschijnen. Hij weigert als eerste in de geschiedenis om op de vragen van de commissie te antwoorden. Volgens Seeger heeft de Commissie niet het recht te vragen naar de politieke mening van mensen.
Het verslag van die verhoring is, als je het vandaag leest, een stukje komisch theater. Op dat moment is het echter gevaarlijk ernstig. Als je niet antwoordt word je beschuldigd van misprijzen voor de commissie, wat ook strafbaar is. En als je wel antwoordt kom je terecht in een spiraal van zelf”beschuldiging” of het beschuldigen van anderen.
Lid zijn of deelnemen aan activiteiten van de communistische partij is in die periode strafbaar.
Seeger weigert te antwoorden op vragen over zijn politieke overtuigingen en activiteiten. Hij houdt voet bij stuk dat dergelijke overtuigingen privé zijn en dat de commissie er geen zaken mee heeft. Hij wil wel over zijn liederen vertellen, hij wil ze zelfs zingen als de jury het zou toestaan. In plaats van bevestigend of ontkennend te antwoorden op de vragen van de commissie, doet Seeger iets heel anders. Hij zegt letterlijk: “Ik ben er trots op dat ik voor Amerikanen van elke politieke overtuiging heb gezongen. Ik heb nooit geweigerd om voor iemand te zingen omdat ik het niet eens zou zijn met diens politieke overtuiging. Ik ben er trots op dat mijn liederen blijkbaar doorsnijdend zijn en duidelijk aan iets elementairs menselijk appelleren, waardoor mensen zich met elkaar verbonden voelen. Ik zou daarom ook heel graag voor de Commissie kunnen spreken over mijn liederen, want ik voel dat u het meer met me eens zou zijn, Meneer. Ik ken enkele prachtige liederen van de streek waar u vandaan komt. Ik ben er al liftend doorgereisd en heb er bij mijnwerkers overnacht.[11]”
Verder benadrukt Seeger dat hij van Amerika houdt en dat hij niet “on-Amerikaans” is omdat hij er een andere mening zou op nahouden dan de commissie. Pete eist dus het recht om ook als linkse mens Amerikaan te zijn en van het land te houden.
Hij wordt tot één jaar cel veroordeeld voor misprijzen van de commissie. Hij zit 4 uur opgesloten, tijd die hij gebruikt om… een nieuw lied te leren van een celgenoot. Zijn talrijke vrienden krijgen hem vrij op borgtocht. Ze gaan in beroep en Pete wint. Men erkent dat de vraagstelling ongrondwettelijk was. Een grote overwinning voor progressief Amerika.
Maar de belaging houdt niet op na de vrijspraak. Pete krijgt telefonische bedreigingen, concerten worden afgelast onder bedreiging, 17 jaar lang wordt hij geweerd van tv.
Pete lijdt niet erg onder de blacklisting. Het geeft hem de gelegenheid een stap terug te zetten uit het commerciële milieu. Hij keert terug naar wat hij het liefst doet: optreden voor kinderen en kleine gemeenschappen die hem nog niet kennen.
“Mensen vragen me of er één woord is waar ik meer vertrouwen in heb dan in eender welk ander, en dan zeg ik “participatie”. Het is mijn levensopdracht, mensen aan het participeren krijgen, of het nu een vakbondslied is, een vredeslied, een lied voor de burgerrechten of één voor de rechten van vrouwen of homo’s. Als je zingt, voel je een kracht, je voelt dat je niet alleen bent. We zijn met met velen die deze mening delen. Ik wil iedereen overtuigen om mee te doen, om iets te doen voor een betere wereld. Ook met twee kan je al iets doen.[12]”
De man die jarenlang door het establishment werd uitgespuwd staat bij de inauguratie van Obama op het podium. Ook daar doet hij de duizenden mensen meezingen “This Land is your Land” van Woody Guthrie, samen met Bruce Springsteen. Zelfs met Youtube kwaliteit, krijg je nog kippenvel van[13].
Waar gestreden wordt, daar vind je Pete
Pete is één van de eerste blanken om in woord en daad de beweging voor gelijke rechten van zwarte Amerikanen te steunen. Hij ontmoet Martin Luther King. Dankzij Pete wordt het reeds bestaande vakbondslied “We shall overcome” het lied van de hele burgerrechtenbeweging. Seeger laat alle auteursrechten voor zijn versie van dit lied storten in een Fonds dat gebruikt wordt voor de verdediging van de rechten van de zwarte Amerikanen.
In 1949 speelt hij in Peekskill tijdens een concert voor burgerrechten, georganiseerd door de zwarte communistische zanger met de prachtige diepe stem, Paul Robeson.
Het concert, de zangers en het publiek worden belaagd door de Kukluxclan. Het podium werd afgebroken, de mensen moeten terugkeren langs kilometerslange rijen stenensmijtende mensen. Seegers autoruiten gaan er aan. De kinderen op de achterbank moeten zich diep wegstoppen. De politie kijkt toe en komt niet tussen.
Het is uitgerekend op dit festival dat hij het lied “If I had a Hammer” brengt. Lee Hays en hij hebben het lied geschreven ter verdediging van 11 leden van de Communistische Partij die, zoals velen in die tijd, zich voor de rechtbank moesten verantwoorden op beschuldiging van poging om de regering omver te werpen.
In de jaren ’50 en ’60 is de VSA een erg gepolariseerd land. De muziek van The Weavers en Pete Seeger kent grote successen, tegelijk worden honderden muzikanten en acteurs op een zwarte lijst gezet. De meesten hebben grote moeilijkheden om opdrachten te krijgen.
Pete ontwijkt de zwarte lijst door middel van blitsoptredens. Op de dag zelf kondigt een radiozender het optreden aan, hij zingt en is weer weg. Rechts heeft de tijd niet het optreden te verhinderen.
Tijdens de rakettencrisis[14] maakt Seeger een hit van het Cubaanse lied Guantanamera van José Marti. De onafhankelijkheidsstrijder Marti woonde 12 jaar in New York toen hij door de Spaanse kolonisator verbannen was. “Con los pobres de la tierra, quiero yo mi suerte echar”. Met de armen van de wereld wil ik mijn lot verbinden.[15] Dat het lied Guantanamera vandaag nog buiten Cuba gekend is, danken we grotendeels aan Seeger.
Ook in de beweging tegen de oorlog in Vietnam speelt de banjo spelende volkszanger een belangrijke rol. Als hij na een boycot van 17 jaar terug op televisie mag, wordt hij prompt gecensureerd. Het lied “Waist deep in the big muddy”[16] wordt weggeknipt.
In 1969 mobiliseert Seeger mee voor de grote betoging tegen de oorlog in Vietnam en doet daar 500.000 mensen samen “give peace a chance” van John Lennon zingen.
Een koppige optimist
Pete is een eeuwige optimist. Een koppige optimist met het uiterlijk van een opa, zegt Springsteen. Hij gelooft in de goedheid van de mensen en krijgt net daardoor ook veel van hen gedaan. Na een concert begin jaren ’70 komt zijn vrouw Toshi naar hem en zegt: “Er is een man die zegt dat hij kwam om je te vermoorden, je moet met hem praten.” En Pete stapt op de man af.
Hij is een veteraan van de Vietnamoorlog en vond Petes liederen verraad. Maar na het optreden kan hij het niet meer over zijn hart krijgen, zijn wereld lijkt ondersteboven gehaald. De woede van de man is verdwenen. Ze zingen samen een lied. De man vertrekt, met nieuwe inzichten.
Aan de rand van de Hudsonrivier bouwt Pete zijn eigen huis. Hij gebruikt als bouwmateriaal de bomen op het terrein.
In de loop der jaren starten hij en Toshi een beweging tegen de vervuiling van de rivier, The Clear Water Project[17]. In 1963 bouwen ze samen met veel medestanders een zeilboot. Ze organiseren concerten en rondvaarten langs de rivier. De beweging groeit en boekt succes. De rivier wordt terug proper.
Die zeilboot is nu een pedagogisch project waar jongeren leren zeilen en de natuur van de rivier leren kennen.
In mei 2009 wordt er in Madison Square Garden een groot concert georganiseerd voor Pete’s 90ste verjaardag. De opbrengst gaat naar het Clear Water Project. Van Tom Paxton over Bruce Springsteen naar Rage Against the Machine, First Nation vertegenwoordigers, Billy Bragg, Emmylou Harris, Arlo Guthrie, Ani Difranco, Peggy Seeger, … Mensen die politiek en muzikaal aan Pete schatplichtig zijn.
Bruce over Pete: “Op z’n 90ste blijft hij een dolk door het hart van de illusies van ons land over zichzelf. Pete Seeger zingt alle strofen overal, ook die strofen die minder bevallen, die confronteren, die de waarheid zeggen die we liever niet horen. Hij herinnert ons aan onze mislukkingen en zet het licht op onze betere engelen aan de horizon, waar het land waar we op hopen, op ons wacht.[18]”
Pete Seeger stierf op 94 jarige leeftijd, in januari 2014, amper 8 maanden na zijn vrouw Toshi.
Op Woody Guthries gitaar stond de tekst: “this machine kills fascists”.
Op Pete’s gitaar staat: “this machine surounds hate an forces it to surrender”. Het is inderdaad een mirakel dat Pete, met zoveel vijanden, zo lang en gezond heeft kunnen leven.
Voor wie meer wil weten is er een interessante documentaire over het leven van Pete Seeger;
The power of Song
[1] “Pete Seeger decided he’d be a walking, singing reminder of all of America’s history. He’d be a living archive of America’s music and conscience, a testament of the power of song and culture to nudge history along, to push American events towards more humane and justified ends. He would have the audacity and the courage to sing in the voice of the people, and despite Pete’s somewhat benign, grandfatherly appearance, he is a creature of a stubborn, defiant and nasty optimism.”
[2] http://blogs.wsj.com/speakeasy/2014/01/28/ani-difranco-things-pete-seeger-taught-me/
[3] Om een idee te krijgen van het lied https://www.youtube.com/watch?v=KnAkbMUGGok
[4] The protest singer, Alec Wilkinson p. 54
[5] https://www.youtube.com/watch?v=Z4J3UnavwW0
[6] kijk zeker eens naar https://www.youtube.com/user/AlanLomaxArchive/videos
[7] zie zeker interview met Pete hierover https://www.youtube.com/watch?v=RX3aP1DAH-c
[8] voor enkele liederen https://www.youtube.com/watch?v=ilLzEUaw_YI
[9] zie Leadbelly die goodnight Irene zingt https://www.youtube.com/watch?v=xn50JSI0W-E
[10] House Un-American Activitees Committee
[11] “I am proud that I have sung for Americans of every political persuasion, and I have never refused tot sing for anybody because I desagreed with their political opinion, and I am proud of the fact that my songs seem to cut across and find perhaps a unifying thing, basic humanity, and that is why I would love to be able to tell you about these songs, because I feel that you would agree with my more, sir. I know many beautiful songs from your home county, I hitchhiked through there and stayed in the homes of miners.”
[12] Een mooi voorbeeld van hoe Pete inhoud en samenzingen koppelt kan je vinden op youtube
https://www.youtube.com/watch?v=Eea-vGaBUXU. Hier is hij 89….
[13] https://www.youtube.com/watch?v=wnvCPQqQWds
[14] de USA beschuldigt in oktober 1962, de USSR ervan kernraketten te plaatsen op Cuba. Dit conflict leidt bijna tot een kernoorlog.
[15] https://www.youtube.com/watch?v=h0gg3-xvMB0
[16] Waist deep in the big muddy https://www.youtube.com/watch?v=uXnJVkEX8O4
[17] http://www.clearwater.org/
[18] “At 90, he remains a stealth dagger through the heart of our country’s illusions about itself. Pete Seeger still sings all the verses all the time, and he reminds us of our immense failures as well as shining a light toward our better angels and the horizon where the country we’ve imagined and hold dear we hope awaits us.”
