Na een vuile verkiezingscampagne die honderden mensen het leven heeft gekost, heeft Erdogan zondag zijn doel met het opnieuw houden van verkiezingen bereikt: een meerderheid voor zijn conservatieve partij en een steviger grip op de macht. Ondanks meldingen van onregelmatigheden kwam de pro-Koerdische linkse partij net boven de kiesdrempel van 10%.
De sfeer was gespannen terwijl de verkiezingsuitslagen binnenkwamen bij het plaatselijke kantoor van de progressieve Democratische Volkspartij (HDP) in de stad Erzurum in Oost-Turkije. Dit is een zeer conservatief gebied op de onzichtbare grens tussen nationalistisch Turks Anatolië en de Koerdische regio. Het HDP-kantoor lag vol met folders en spandoeken die de partij-activisten niet durfden uit te delen uit angst voor represailles en geweld. De partij verloor in het gebied zijn enige afgevaardigde en zag een kleine landelijke daling van het aantal stemmen. Maar na een zenuwslopende uitslagenvond, was het duidelijk dat de partij net uitkwam boven de 10%, die nodig is om het Turkse parlement in te komen.
Dat de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AK-partij) 49% van de stemmen en een absolute meerderheid in het parlement haalde en in haar eentje een meerderheidsregering kan vormen heeft de stemming van de linkse activisten niet verbeterd. Dat was precies het mandaat dat de alomtegenwoordige president Recep Tayyip Erdogan wilde met deze onverwachte verkiezingen, die in feite een herhaling zijn van de onbesliste verkiezingen in juni. Erdogan’s AK-partij kreeg zijn meerderheid die nodig is om een presidentieel systeem, met een veel machtiger president te introduceren. De rol van de president is officieel ceremonieel en hij staat boven de partijpolitiek, maar Erdogan heeft zich als een zeer actieve en partijdige president opgesteld.
Maar de AK-partij kreeg niet de vereiste twee derde meerderheid van de zetels die nodig is om grondwetswijzigingen door te voeren zonder een referendum te houden.
Terugkeer naar de burgeroorlog
Verschillende factoren kunnen de indrukwekkende overwinning van de AK-partij, die in tegenspraak is met de opiniepeilingen die allemaal een resultaat dat overeenkwam met dat van juni hadden voorspeld, verklaren. Terwijl we op de verkiezingsdag in de provincie Erzurum rondreden en stembureaus bezochten, werd duidelijk dat dit geen eerlijke verkiezingen na een eerlijke campagne waren. In veel opzichten is de situatie in Turkije dramatisch verslechterd in de paar maanden sinds de laatste verkiezingen. Het vredesproces tussen de Turkse staat en de gewapende Koerdische PKK is ingestort en het door Koerden gedomineerde zuidoosten van het land heeft een terugkeer gezien naar de overbekende scènes van de burgeroorlog, die gedurende de jaren 1990 in het gebied woedde. Veel burgers zijn gedurende de hele dag durende uitgaansverbod in Koerdische steden en ‘anti-terreur’ bomaanvallen in het zuidoosten gedood.
Erdogan als veilige gok in chaotische tijden
Linkse en Koerdische krachten, in het bijzonder de HDP, zijn in het hele land onderworpen aan gewelddadige aanvallen. Een gemeenschappelijk kenmerk van de vele aanvallen op HDP-kantoren en bedrijven die eigendom zijn van linkse Koerden is dat de autoriteiten nauwelijks tussenbeide kwamen om de aanvallers te stoppen. Het kantoor van de HDP in Erzurum lag vol met verkiezingsmateriaal, omdat de partij had besloten dat het te gevaarlijk was om het uit te delen. Deze golf van geweld culmineerde in de twee zelfmoordbommen die op 10 oktober in Ankara meer dan 100 deelnemers aan een vredesmars, waar door de HDP en vakbonden voor was opgeroepen, doodden. Tot nu toe zijn er geen daders aangehouden en onder Koerdische en linkse activisten geloven de meeste mensen dat de staat betrokken is bij deze moorddadige aanslag. De AK-partij heeft deze sfeer gebruikt om nationalistische sentimenten aan te wakkeren en de HDP te demoniseren. Het lijkt erop dat Erdogan zijn gok won om als de sterke man en de veilige keus over te komen in tijden van oorlog en onzekerheid. De geharde nationalistische retoriek van de AK-partij trok veel stemmen weg bij de uiterst rechtse Nationalistische Actie Partij (MHP), die naar daalde van 16 naar 12% van de stemmen. Analisten en de Turkse oppositie beschuldigen Erdogan van het doelbewust creëren van een situatie van conflict en instabiliteit waarmee hij in staat was om de situatie rijp te maken voor een sterke leider, hijzelf.
Arrestaties en bedreigingen
De aanvallen op de HDP en de druk uitgeoefend op hun aanhangers was hard. Veel van de partijleiders en activisten zijn in de aanloop naar de verkiezingen gearresteerd. In Erzurum werd een van de zes kandidaten gevangengezet op beschuldiging van het steunen van een terroristische organisatie. 22 HDP burgemeesters zijn verwijderd uit het ambt en nog eens 20 zijn dit jaar gearresteerd.
Het HDP-kantoor in Erzurum was vroeg in de ochtend op de dag van de verkiezingen een chaos. Veel van de verkiezingsmedewerkers van de partij belden af en partijfunctionarissen belden leden die niet waren komen opdagen bij de stembureaus waar ze zouden helpen. Het bleek dat mensen gewoon niet durven te laten zien dat ze verkiezingsmedewerkers van de HDP waren. Velen waren bedreigd met geweld en anderen vertelden dat ze bang waren hun baan in de publieke sector te verliezen.
Meldingen van onregelmatigheden tijdens de verkiezingen
De hele verkiezingsdag kwamen er meldingen van problemen en onregelmatigheden binnen van plaatsen in Koerdisch gedomineerde gebieden waar de politie en het leger sterk aanwezig waren. De politie vertelde de Deense lokale politicus en verkiezingswaarnemer Serdal Benli dat hij zou worden gearresteerd als hij niet onmiddellijk zou stoppen met het waarnemen van het verkiezingsproces. Ondergetekende werd in een afgelegen Koerdisch dorp weggestuurd van de plek waar de stemmen geteld werden en die officieel publiek toegankelijk was. De voorzitter van het stembureau vertelde dat het om militaire politie ging die haar verteld had geen buitenstaanders toe te laten en ze had er gewoon niet tegenin durven gaan. Geheimzinnig genoeg ging dit dorp van puur HDP in juni naar zuiver AK-partij nu. De lokale HDP-kandidaat Zahir Uzun bekeek het tellen en bevestigde in ongeloof dat alle stemmen inderdaad naar de AK-partij waren gegaan. Hij denkt dat het ofwel een kwestie is van het kopen van stemmen is of dat de dorpelingen bedreigd werden. Verkiezingsmedewerkers in een ander dorp in de buurt, die liever anoniem blijven, werden ook verbijsterd door een enorme beweging van stemmen van de HDP naar de AK-partij. Ondanks het feit dat het geen harde bewijzen zijn, waren ze ervan overtuigd dat de AK-partij stemmen had gekocht.
In een ander HDP-bolwerk, de wijk Beşiri in de provincie Batman, gaven de officiële resultaten aan dat AK-partij 59% van de stemmen had gekregen. Maar foto’s gepost op Twitter van de resultaten van de telling van de stemmen in het district toonden een duidelijke overwinning voor de HDP.
Er zijn veel onregelmatigheden gemeld over de verkiezingsdag. Maar tot nu toe zijn er maar weinig rapporten van grootschalige verkiezingsfraude bekend. Dit ondanks de angst die werd bevestigd door een aantal tweets van bekende AK-partij klokkenluider Fuat Avni, die gedetailleerde AKP plannen om de verkiezingen te vervalsen bekend maakte.
Beweging van alle progressieve krachten geeft hoop
In termen van eerlijkheid hebben de grootste problemen waarschijnlijk betrekking op de campagne. ‘Deze campagne was oneerlijk en wordt gekenmerkt door te veel geweld en angst’, zegt Andreas Gross, het hoofd van de verkiezingswaarnemersmissie van de OVSE. In haar voorlopige bevindingen van de verkiezingen somt de OVSE een aantal problemen in verband met geweld, arrestaties en persvrijheid op.
De leiders van de HDP zeiden dat de verkiezingscampagne niet eerlijk was omdat ze niet in staat waren om campagne te voeren vanwege het aanhoudende geweld.
De grote vraag in de Turkse politiek is: wat nu? Wat zullen de gevolgen van de verkiezingen zijn voor de Turkse democratie, voor het vastgelopen vredesproces en voor de minderheden in het land.
Een BBC-analyse suggereert dat de AK-partij zijn comfortabele meerderheid zou kunnen gebruiken om het land in de richting van een stabielere koers te bewegen en te proberen het vredesproces met de Koerden te doen herleven. Hiervoor zou de partij echter moeten breken met zijn populistische retoriek die in grote delen van de Turkse bevolking nationalistische sentimenten heeft aangewakkerd. De directe signalen van Erdogan waren nauwelijks verzoenend. De regeringsgezinde Daily Sabah citeerde hem door te zeggen dat de verkiezingen een boodschap aan de PKK waren dat ‘geweld, bedreiging en bloedvergieten niet kunnen samengaan met de democratie en de rechtsstaat.’ Met deze korte verklaring probeert de president zowel te impliceren dat PKK deelnam aan de verkiezingen als dat zij de belangrijkste verantwoordelijke voor het recente bloedvergieten is.
Deze verkiezing is opnieuw een bevestiging dat Turkije, met zijn controversiële president aan het hoofd, een diep gespleten natie blijft, verdeeld in twee even grote kampen.
Nu de HDP er wederom in is geslaagd om de hoge kiesdrempel, een erfenis van de militaire coup in 1982, te overstijgen, zou de partij in staat kunnen zijn om zich te als een stabiele kracht in de Turkse politiek te vestigen. Het verschil met vorige pro-Koerdische partijen is dat de HDP erin slaagt om zich met linkse progressieve krachten, feministen, LGBT-activisten enz. te verenigen. Als de HDP kan doorgaan een beweging op te bouwen die de verschillende volkeren van Turkije verenigt en dit in parlementaire politiek weet te vertalen, dan is er hoop op een beter Turkije.
Bertil Videt is een politieke wetenschapper, journalist en activist, gevestigd in Amsterdam. Tijdens de Turkse verkiezingen was hij in Erzurum met een delegatie van Deense waarnemers op uitnodiging van de HDP.
Dit artikel werd geschreven voor jadaliyya. Nederlandse vertaling: redactie Grenzeloos.
