Februari vorig jaar overleed de Israëlische activist Akiva Orr. Samen met Moshe Machover was hij één van de oprichters van de Israëlische Socialistische Organisatie, beter bekend als akiva. De organisatie had nooit veel leden, maar hun compromisloze houding tegenover zionisme en kapitalisme is nog altijd een belangrijke inspiratie.
Akiva Orr werd in 1931 geboren in Duitsland. Nadat de NSDAP in 1933 de macht greep, besloten zijn ouders te emigreren. Zijn vader kreeg later spijt van hun keuze voor Palestina: ‘Het was een fout. Ik wist niet dat er al een ander volk woonde.’ Twee jaar voor de stichting van de staat Israël in 1948 sloot de jonge Akiva zich aan bij de Haganah. Deze joodse paramilitaire organisatie groeide later uit tot het Israëlische leger. Orr diende in de marine tot 1950, waarna hij ging werken in de scheepvaart.
Op 20-jarige leeftijd begon hij te radicaliseren. Dit was het gevolg van de zeeliedenstaking van 1951. Datzelfde jaar nog werd hij lid van de Israëlische Communistische Partij. Als student wiskunde en natuurkunde werd hij secretaris van een communistische studentenbond. Nadat hij in 1958 afstudeerde, doceerde hij zelf wis- en natuurkunde aan de universiteit.
In 1961 publiceerden Orr en Machover hun boek Shalom, Shalom ve’ein Shalom (Vrede, vrede en er is geen vrede). Hierin werd een veel radicalere visie op het Israëlisch-Palestijns conflict uiteengezet dan gebruikelijk was binnen de communistische partij. In 1962 braken Orr en Machover met de communistische partij vanwege de kritiekloze houding ten opzichte van de Sovjet-Unie. Socialisme bestond volgens hen uit een maatschappij georganiseerd op basis van arbeidersraden en niet op de macht van een politieke partij.
In plaats daarvan gingen ze over tot de oprichting van de Israëlische Socialistische Organisatie. Matzpen, de naam waarmee de organisatie vaak wordt aangeduid, was de naam van de krant. Volgens Orr was het antizionisme van de organisatie een logisch gevolg van het socialisme: ‘Als mensen uit het socialistische kamp plaatsten we de mensheid bovenaan. Niet mijn stam, niet mijn ras, niet mijn volk. Dat is waarom we tegen het zionisme waren. De waarden van een zionist worden enkel bepaald door wat goed is voor de Joden.’
Zesdaagse Oorlog
In de eerste jaren was er nauwelijks aandacht voor de kleine organisatie. Maar dat veranderde met de Zesdaagse Oorlog van 1967, waarbij de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever werden veroverd. De meeste Israëli’s waren euforisch over de overwinning, maar Matzpen sprak zich onomwonden uit tegen de bezetting. In 1968 verklaarde de organisatie dat het ‘zowel het recht als de plicht is voor elk overwonnen en onderworpen volk om zich te verzetten en te strijden voor vrijheid. De middelen en methodes die daarvoor geschikt en noodzakelijk zijn, moeten door dat volk zelf worden bepaald.’ Het leidde tot een campagne van intimidatie tegen de Joodse leden en terreur tegen de Palestijnse leden.
Akiva Orr was al een paar jaar eerder vertrokken naar Londen om daar sterrenkunde te studeren. Maar ook in Londen bleef hij actief binnen de antizionistische socialistische beweging. In Europa ontmoette hij onder andere Tariq Ali en Daniel Cohn-Bendit, op wie de ideeën van Orr en Machover een diepe indruk achterlieten. Ook werden er contacten gelegd met internationalistisch georiënteerde Palestijnse organisaties, zoals het DLFP (Democratisch Front voor de Bevrijding van Palestina).
Orr en zijn medestanders zagen de bezetting van de Gazastrook en de Westelijke Jordaanoever slechts als een nieuwe fase van het zionistische project. Het zionisme was volgens hen een vorm van kolonialisme waarbij de inheemse bevolking niet werd uitgebuit maar onteigend. Orr was dan ook tegen de Oslo-akkoorden: ‘Voor mij is het politieke vraagstuk niet waar de grens getrokken wordt. Laten we aannemen dat de hele staat enkel Tel Aviv beslaat. De vraag is, wat zal die staat omvatten? Ongeacht waar de grens ligt, zal de overheid discrimineren, niet alleen op religieuze gronden, maar ook op etniciteit, of zal dat niet gebeuren? (…) Rechten moeten niet afhankelijk zijn van afkomst. Als je een inwoner bent, dan heb je rechten, ongeacht wat.’
Internationaal hebben de analyses van Matzpen een enorme invloed gehad. Maar in Israël zelf wist de organisatie de ideologische hegemonie van het zionisme niet te doorbreken. Desondanks keerde Orr in 1990 terug naar Israël, waar hij ook na zijn pensioen actief bleef. In 2011 sprak hij nog tijdens de Israëlische tentprotesten in Tel Aviv, onder andere over directe democratie en over de zeeliedenstaking van 1951.
Op 81-jarige leeftijd overleed Akiva Orr. Zijn eigen woorden karakteriseren hem wellicht het beste: “Er was een gezegde: “Alleen dode vissen drijven met de stroom mee, levende vissen zwemmen tegen de stroom in.” Wanneer je tegen de stroom in zwemt, denk je voor jezelf, je accepteert niet wat je verteld wordt, al de indoctrinatie op school, al de boeken, de analisten. Je denkt voor jezelf en je trekt je eigen conclusies en daar sta je op. Dat is wat je levend maakt. Als je dat niet doet, wat ben je dan? Een dode vis die met de stroom meedrijft.”
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op socialisme.nu.
