Ongeveer zeventig arbeiders van de Amerikaanse supermarktketen Walmart in China begonnen op 1 juli 2016 een wilde staking tegen een nieuw systeem van flexibele werkroosters. Zij reageerden op de intimidatie campagne van Walmart die de roosters sinds mei van dit jaar probeert door te drukken.
China staat bekend om de wilde stakingen. Het stakingsrecht is niet officieel gewaarborgd onder de wet, maar staken is ook niet verboden. Fabrieksarbeiders, vuilnisophalers, vrachtauto- en taxichauffeurs staken elk jaar met tienduizenden.
Mars door de winkel
De staking in een winkel in Nanchang (1) is het hoogtepunt van anderhalve maand discussie en mobilisatie door Walmart werknemers en organizers in heel China. Eerder waren er kleine symbolische protesten. De dag voor de staking deelde een paar Walmart medewerkers in protest T-shirts pamfletten uit in Shenzhen (bij Hong Kong) over het nieuwe roostersysteem en de rechten van werknemers volgens de arbeidswetgeving. Niet alle medewerkers deden mee aan de staking in Nanchang en de winkel bleef open.
Maar het management raakte in paniek door de onverwachte actie. De stakers marcheerden door de winkel onder het roepen van leuzen. Een picket line werd nog net niet georganiseerd. Tot nu toe hebben de stakers geweigerd te onderhandelen, omdat ze niet geloven dat het management serieus op de eisen wil ingaan. Het ziet ernaar uit dat de staking voort zal gaan en zich mogelijk uitbreidt naar andere winkels.(2)
Werkrooster
Walmart opende in 1996 zijn eerste winkels in China en heeft er nu 433 met in totaal 100.000 werknemers. De meesten werken voltijds, maar de aantallen in deeltijd- en contractarbeid nemen toe.
Het nieuwe, flexibele rooster is onder de Chinese arbeidswet alleen toegestaan voor seizoensgebonden werkzaamheden. Walmart wil af van het bestaande systeem van acht uur per dag voor voltijdsbanen. Winkelmanagers wordt toegestaan om werknemers een willekeurig aantal uur per dag of week te laten werken, zolang het totaal per maand 174 uur is.
Dat is erg nadelig voor de werknemers. Ten eerste betekent het nieuwe systeem dat Walmart overwerk niet meer uitbetaalt als het maandelijks totaal onder 174 uur blijft. Ten tweede hebben velen een tweede baan om het magere inkomen aan te vullen. Dat wordt nu veel lastiger, omdat niemand meer zeker is over zijn of haar rooster. Ten derde zijn de werknemers bang dat het flexibele systeem de deur openzet voor meer deeltijd- en contractarbeid. Zo is dat ook bij Walmart in de Verenigde Staten gegaan.
Intimidatie
Volgens de arbeidswet moet het bedrijf toestemming aan het arbeidsbureau vragen voor de roosterwijziging. Maar sinds half mei van dit jaar zet het management de medewerkers onder druk om in te stemmen met het nieuwe systeem; duizenden – geïntimideerd – gaven schriftelijk toestemming.
Zhou (niet zijn werkelijke naam) is een organizer en werkte voor Walmart. Hij werd vorig jaar ontslagen, omdat hij zich verkiesbaar stelde voor het vakbondsbestuur. Het bedrijf manipuleert de vakbond en zag kandidaatstelling als een provocatie. Zhou: “Walmart overtreedt de Chinese wet. Het bedrijf beperkt de bewegingsvrijheid van werknemers door hen vast te houden op het kantoor, totdat ze de instemming met het nieuwe rooster tekenen”. Walmart controleert de winkelvakbonden en de medewerkers voortdurend. “Dit heeft geleid tot verzet bij de werknemers die klachten indienden bij de lokale arbeidsbureaus. Walmart gaat echter stug door en verergert zelfs de situatie.”
Er zijn gevallen gerapporteerd van managers die fysiek geweld gebruikten om het verzet van de werkers te breken. De Walmart organizers vragen de medewerkers niet alleen om de ondertekening te weigeren, maar ook, als ze al getekend hebben, hun handtekening ongeldig te laten verklaren vanwege de uitgeoefende pressie.
Dalende lonen
De ontevredenheid reikt verder dan het nieuwe roostersysteem. Al jaren gaat het Walmart winkelpersoneel gebukt onder onveranderd lage lonen, beïnvloeding van de vakbondsverkiezingen en mishandeling van medewerkers die protesteren of zich organiseren.
Van 1996 tot ongeveer 2005 werden de Walmart medewerkers relatief goed betaald. In Shenzhen, een industriestad met veel export, lag hun salaris driemaal hoger dan het gemiddelde. Maar door de gestegen inflatie van de laatste tien jaar zijn de reële lonen van Walmart nu nog maar een derde van het gemiddelde. Hetzelfde geldt voor andere plaatsen in China. Vandaag zijn de inkomens net iets meer dan het minimumloon. Na aftrek van de sociale premies vallen ze zelfs onder het minimum en zijn ze absoluut te laag voor een behoorlijk bestaan.
Coördinatie
Walmart voert het gewraakte roostersysteem landelijk door. Dat heeft ertoe geleid dat de discussie onder de werknemers ook tussen de vestigingen in verschillende steden wordt gevoerd. Dat is een belangrijke, eerste stap in de organisatie van de over het land verspreide werkers. Hoewel per jaar duizenden stakingen en protestacties plaatsvinden, gebeurt dat zelden gecoördineerd over verschillende vestigingen of regio’s. Dat maakte de vorming van een breed georganiseerde beweging moeilijk. Walmart heeft nu onbedoeld de voorwaarden geschapen die werknemers stimuleren zich verspreid over het land te organiseren. Zij hadden gelijktijdig dezelfde problemen, zochten contact, discussieerden en bepaalden een gezamenlijke reactie.
Centraal in de organizing is een harde kern van twee dozijn voormalige en huidige Walmart medewerkers. Enkele van de doorgewinterde organizers zijn al tegenkandidaat geweest in de gemanipuleerde winkelvakbondsverkiezingen en werden door veel collega’s gesteund.
Vereniging
Organizers werken samen in een los netwerk, de Walmart Chinese Workers’ Association, dat in 2014 door twee oud-Walmart-medewerkers, Zhou en Chen (pseudoniem), is opgericht. De vereniging is een reactie op de frustraties van het personeel met de bestaande winkelvakbonden.
Zhou legt het nut uit: “De vereniging is bedoeld om over het gehele land contacten te organiseren tussen de werknemers van Walmart om te discussiëren over hun rechtvaardige eisen. Onafhankelijk, en georganiseerd door de mensen zelf. We staan erop dat geen enkele organisatie of functionaris zich met onze vereniging bemoeit. Ik hoop dat de vereniging zal functioneren als een platform om met elkaar in gesprek te komen, elkaar te steunen en ervoor te zorgen dat het protest van werknemers voor hun rechten een wettelijke basis krijgt.”
De vereniging kent stevige problemen. Als een informele organisatie heeft ze geen stabiel ledenbestand, geen stabiele vertegenwoordiging in de winkels, geen vrijgestelden. Ze moet het doen met een woordvoerder die de website onderhoudt en voorziet van actuele nieuwsberichten en standpunten. De opbouw van samenwerkende ledengroepen is problematisch, de organizers zouden een groot politiek risico lopen. Daar tegenover staat dat het netwerk een belangrijk middel is om informatie te verspreiden, conflicten aan de orde te stellen en mensen te mobiliseren.
Sociale media
De organizers van Walmart hebben dankbaar gebruik gemaakt van sociale media en apps om duizenden werknemers te benaderen, om ideeën uit te wisselen en enthousiasme op te roepen. Een praktijk die zeer gebruikelijk is in China. “We hebben twintig tot dertig discussiegroepen, waarvan er zo’n tien wel vijfhonderd mensen bereiken. De meeste andere groepen bestaan uit twee- tot vierhonderd medewerkers”, legt één van de deelnemers, Fang (niet haar werkelijke naam), uit. “Ze werken over heel China. Organizers staan in contact met mijn collega’s en beantwoorden de vragen die uit de groepen komen. Inmiddels hebben we een team gevormd van advocaten en ervaren werkers.”
De directe “on line” discussies zijn erg levendig. Maar de organizers vertellen dat de gesprekken nauwgezet in de gaten worden gehouden en soms zelfs door het management onderbroken. Sommige werknemers hebben zich uit de “on line” groepen teruggetrokken na waarschuwingen van het management. “Een aanwijzing hoe bang het bedrijf is voor de eenheid van de werkers”, zegt Chen.
Sociale media zijn een aanvulling op en geen vervanging voor een directe, persoonlijke vorm van organiseren die sterkere en meer vertrouwde relaties opbouwt – voorwaarden voor organizing.
Aan overheid verbonden
De huidige organisatie van werknemers gaat een jaar of tien terug, toen zij voor het eerst de smaak te pakken kregen. In 2006, leidde de All-China Federation of Trade Unions (ACFTU) – een aan de regering verbonden en enige erkende vakcentrale – een campagne voor vakorganisatie in de Walmart winkels. De ACFTU benaderde, gesteund door de wetgeving, de werknemers na werktijd om handtekeningen te verzamelen en nieuwe vakbondsafdelingen in de winkels op te zetten.
Hoewel krantenkoppen juichten over een overwinning in dit beruchte anti-vakbondsbedrijf, legde de campagne de politieke bedoelingen van de ACFTU bloot: geen lange termijn project van werknemersorganisatie. En dat terwijl in 2005 de ACFTU had aangekondigd eind 2006 zeker 60 procent van de werknemers in buitenlandse bedrijven te hebben georganiseerd. Met Walmart als eerste te scoren prijs.
Maar al snel na de eerste stappen naar werknemersparticipatie degradeerde de campagne tot een formaliteit. De ACFTU en Walmart sloten een akkoord over vakorganisatie in alle winkels in China. Sinds die overeenkomst zijn door het management de winkelvakbonden en de verkiezingen zo naar de hand gezet dat slechts in een enkele winkel de bond opkwam voor de rechten van de leden.
Verzet aan de basis
Maar Walmart wordt op de proef gesteld. Bijvoorbeeld door Gao Haitao, bondsvoorzitter en advocaat (autodidact) in de winkel waar gestaakt wordt en zeer gerespecteerd door zijn collega’s als vertegenwoordiger bij onderhandelingen. Hij breng het management regelmatig tot woede met zijn uitgesproken steun voor de rechten van werknemers. Inmiddels is hij gedwongen ontslag te nemen.
Er zijn zo nog andere voorbeelden. In de stad Chengde, waar in 2014 een winkel gesloten werd, protesteerden de werknemers onder leiding van de voorzitter van de winkelvakbond, Huang Xingguo. Ze hielden een picket line die weken duurde. In 2015 was Zhou verkiesbaar in de winkel waar hij werkte en schreef in de speech voor zijn collega’s: “We hebben nooit een werkelijke bond gekend, sinds 2005 werd de ene na de andere vertegenwoordiger heimelijk door Walmart aangewezen.
Deze schijnvakbondsverkiezing is niet meer dan een formaliteit! Hoe kan een door het Walmart – management gecontroleerde bond namens ons, de werkers, spreken? Mijn beste collega’s, we kunnen niet langer stil blijven. Wij migrante arbeiders hopen hier geld te verdienen, maar hoe kunnen we van de magere inkomens waarvoor we moeten zwoegen op een fatsoenlijke manier leven?”
Doorgestoken kaart
Fang: “Toen we de verkiezingen begonnen, wezen we Zhou als kandidaat aan. Toen alle posities al bezet bleken, riep onze aanmelding een storm van reacties op. Bijna alle werknemers bij mij in de winkel tekenden een petitie om mij als bondsvertegenwoordiger te steunen. Vervolgens sprak het management met die collega’s om hen te overtuigen hun handtekening te schrappen. Velen weigerden dat. De intimidatie was er niet minder om.
Het management trachtte de collega’s het zwijgen op te leggen. Wanneer die hun vrees weten te overwinnen en hun standpunt vast te houden, wordt organiseren veel gemakkelijker. Het management en de aangewezen kandidaten raakten in paniek, toen zo veel collega’s mij bleken te steunen en een nieuwe verkiezing eisten.”
Later werd Zhou ontslagen en kreeg Fang een officiële waarschuwing. Het bedrijfsbeleid houdt in dat drie waarschuwingen ontslag betekenen. Deze dreigementen en wraakzucht creëren een angstcultuur die werknemers weerhoudt zich uit te spreken tegen al deze beledigingen.
Wanneer de bondsverkiezingen in de winkels een opzetje zijn, is het geen verrassing dat ook de onderhandelingen doorgestoken kaart zijn. In feite, zo vertellen de organizers, weten de werknemers niet wie hun landelijke vertegenwoordigers zijn of wat zij uitvoeren. Duidelijk is in ieder geval dat het niveau van de lonen aantoont dat er geen reële onderhandelingen zijn.
Open brief
Gedurende de afgelopen maand hebben de Walmart organizers hun strategie gericht op beïnvloeding van de ACFTU. Met een open brief aan de vakcentrale en Walmart China heeft de Walmart Chinese Workers’ Association een onmiddellijke beëindiging geëist van het nieuwe rooster, de bemoeienis door het management van de bondsverkiezingen en de molestatie van de gekozen vertegenwoordigers. De brief benadrukt ook dat die vertegenwoordigers moeten kiezen voor de belangen van de werknemers.
Fang: “Sinds de verkiezingen van vorig jaar heb ik als werknemer van Walmart op het hoofdkwartier van de ACFTU de situatie in de winkels besproken. Veel effect heeft dat helaas niet gehad. Ik krijg te horen dat de lokale bonden de leiding moeten nemen, maar daar ligt precies het probleem, ze doen het niet en daarom zijn we naar het landelijke kantoor van de AFCTU gegaan. Daar hebben ze het steeds maar weer over ‘het is in onderzoek en heeft onze volle aandacht’. Dat is buitengewoon onbevredigend. Wij gaan er vanuit dat de bonden knokken voor onze belangen en ons van dienst zijn. Juist omdat dit niet gebeurt, kan Walmart zo brutaal en bot zijn. Het belangrijkste probleem van vandaag is dat de bond en het management aan dezelfde kant staan. Daarom zijn we zo zwak.”
De gevolgde strategie heeft enig succes. De ACFTU heeft een paar positieve uitspraken moeten doen. Zoals de waarschuwing aan de winkelketens om het specifieke roostersysteem niet in te voeren. Maar dan wel zonder Walmart te noemen! Dit concern heeft zich dan ook niets van de ernstige bezwaren tegen het flexibele roostersysteem aangetrokken. Onduidelijk is wat de AFCTU vindt van de staking. De organizers hopen dat de vakcentrale meer druk zal uitoefenen en initiatieven neemt ten gunste van de werknemers.
Solidariteit
Deze strijd tegen het beleid van Walmart biedt een goede mogelijkheid voor internationale solidariteit. Het concern benadeelt en bedreigt de werkers in zowel China als de Verenigde Staten.
De organizers in China realiseren zich heel goed dat de gevolgen van de flexibilisering in de twee landen hetzelfde zijn. Ze hebben dan ook in een open brief contact opgenomen met de actiegroep OUR Walmart (Organization United for Respect at Walmart), Chen schreef: “Eerder hebben collega’s van de Amerikaanse Walmart hun ervaringen uitgewisseld met de strijd voor een uurloon van 15 dollar. Ze hebben ons hun steun en solidariteit geboden. Deze boodschap heb ik onmiddellijk verspreid onder onze mensen: ‘we verwachten dat jullie successen van vandaag de onze van morgen zijn’.”
Noten:
1) In het zuidoosten van China. Bekend door de Nanchang opstand in 1927, volgens de communistische partij het startschot van de strijd tegen de nationalisten (JT, https://en.wikipedia.org/wiki/Nanchang)
2) Volgens de Vereniging België China heeft de staking zich inderdaad uitgebreid: http://www.chinasquare.be/actueel-nieuws/economiefinancies-actueel/wilde-staking-bij-walmart-tegen-flexibelere-uurregeling/
Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Labor Notes. Nederlandse vertaling: Jan Taat en Hans Boot voor Solidariteit.
